En toen gingen we verder vrijen
Dankzij burgerwetenschap konden onderzoekers de stamboom van 86 miljoen mensen bij elkaar leggen. Dat leverde verrassende inzichten op.
Uit de profielen van 86 miljoen mensen, door amateurfamiliekundigen bijeengebracht op de webstek geni.com, kon een groep onderzoekers van veertien Amerikaanse en Israëlische universiteiten verschillende stambomen bij elkaar puzzelen. Daaronder eentje die dertien miljoen mensen – meer dan de hele Belgische bevolking – uit elf generaties aaneenknoopte. De stamouders van die ‘familie’ moeten 65 generaties geleden geleefd hebben.
Burgerwetenschap
Aan de daarbij gebruikte elektronische data gingen decennia vooraf van parochieregisters afschrijven en doodsberichten uit kranten knippen. Typische burgerwetenschap, waarvoor het beroepshistorici aan mankracht ontbreekt. Nu de gegevens in digitale vorm beschikbaar zijn, kunnen onderzoekers er wel de krachtige werktuigen van ‘data mining’ en ‘deep learning’ op loslaten. En dan blijkt dat je uit wie met wie trouwt, heel wat kunt leren over de menselijke psychologie, melden de onderzoekers vandaag in Science.
Ze kregen bijvoorbeeld een beter zicht op hoe de Europeanen de jongste vijfhonderd jaar uitzwermden over de wereld, van Amerika tot Australië en alles ertussenin. Je ziet in de stambomen de gevolgen van het tekort aan jonge mannen door de Amerikaanse Burgeroorlog en de twee wereldoorlogen, en je ziet vanaf de twintigste eeuw de kindersterfte dalen. Dingen die we al wisten, maar waar de ‘stamboom voor miljoenen’ wel extra licht op werpt.
Twintig kilometer ver
Maar er doken ook dingen op die we niet wisten. Tussen 1800 en 1850, binnen één mensenleven dus, haalden de mensen (of juister, de westerse mensen – het databestand is nogal eenzijdig gevuld: 85 procent is Amerikaan of Europeaan) hun huwelijkspartners niet meer binnen een straal van gemiddeld acht kilometer. Hun blik reikte plots twintig kilometer ver. Gek genoeg steeg tegelijk het percentage mensen dat met een nauwe verwant trouwde.
Als we tegenwoordig minder dan toen met verwanten huwen, is dat dus waarschijnlijk niet omdat we nóg mobieler zijn geworden (in 1970 gingen we al tot 100 kilometer ver op vrijersvoeten). Als we tegenwoordig huwen met iemand die gemiddeld in de zevende graad van ons verwijderd is, terwijl dat er in het begin van de negentiende eeuw slechts vier waren, moet daar een culturele verschuiving onder schuilen.
‘Normale’ mensen
Maar was het gegevensbestand wel representatief genoeg om zulke algemene besluiten te trekken? De onderzoekers verzamelden daarom handmatig alle 80.000 overlijdenscertificaten uit de Amerikaanse staat Vermont tussen 1985 en 2000. Daarop lieten ze dezelfde computerprogramma’s los als op de 1.000 mensen uit Vermont die in dezelfde periode waren gestorven en in het bestand van geni.com zaten. De resultaten waren zo goed als identiek.
Conclusie: de verwanten van stamboomfreaks wijken niet opvallend af van ‘normale’ mensen, van wie niemand de familiegeschiedenis bij elkaar gepuzzeld heeft. En dus ja, je kunt uit het databestand zinnige besluiten trekken over westerse samenlevingen.
De onderzoekers zagen bijvoorbeeld dat vrouwen vaker verhuizen dan mannen, maar wel over kortere afstanden. Waarschijnlijk een gevolg van culturele factoren, met name onze huwelijksgewoonten: ‘de vrouw volgt de man’, in combinatie met ‘de man is de hoofdkostwinner en zijn beroep gaat voor’.
Roken
De ‘reuzenstamboom’ toont ook aan dat het aandeel van de erfelijkheid in een lange levensduur lager is dan eerdere schattingen aangaven: zestien procent in plaats van dertig.
Over de jongste driehonderd jaar gaven ‘goede genen’ iemand zo’n vijf extra levensjaren. Maar tegelijk vermindert roken het leven met tien jaar. ‘Levenskeuzes zijn dus een stuk belangrijker dan genetica’, nuanceerde onderzoekscoördinator Yaniv Ehrlich zijn eigen onderzoek, in een persbericht van zijn universiteit (Columbia).
De genen met een invloed op levensduur werken onafhankelijk van elkaar en vertonen nauwelijks synergie. Anders hadden nauwe verwanten een meer gelijkende levensduur moeten laten zien dan ze doen.
De speurders maakten de data waarmee ze werkten eerst zo goed mogelijk anoniem, maar als u wilt weten of uw naam opduikt in een of andere stamboom die door iemand anders in het bestand is gestopt, dan kunt u dat op geni.com nagaan, zeggen de onderzoekers. uit elf generaties aan elkaar.
De stamboom leert dat vrouwen vaker verhuizen dan mannen, maar wel over kortere afstanden