WAAROM iemand van een dak duwen geen moord is (op tv)

We weten allang waartoe mensen in staat zijn als ze onder druk worden gezet door een autori tair persoon of regime. De Tweede Wereldoorlog is daar een voorbeeld van. Er is ook ruim weten schappelijk onderzoek naar gedaan. Het bekendste is het experiment uit be gin jaren 60, waarbij Stanley Milgram meer dan de helft van een groep proef personen zover kreeg dat ze een man in een onderzoeksopstelling fatale elek troshocks toedienden.

Iets soortgelijks gebeurt nu in The push, nieuw op Netflix. Wat heet nieuw: twee jaar geleden heette dit Pushed to the edge en werd het uitgezonden op de Britse zender Channel 4. Het program ma werd gemaakt door de in Engeland populaire ‘mentalist’ Derren Brown. Hij maakt al jaren programma’s waarin hij bekende Britten tot de gekste strapat sen verleidt met zijn breinmanipulaties.

The push is een groots opgezet experi ment om na te gaan of je brave mensen zover kunt krijgen dat ze iemand van een hoog gebouw duwen, de dood tegemoet.

Brown lokte nietsvermoedende kan didaten naar een fake auditie voor een programma, en haalde er de vier meest ‘beïnvloedbare’ uit via enkele eenvoudi ge testjes. Maanden later begon het ex periment. Daarvoor huurde Brown een groot gebouw af, liet daar tientallen ca mera’s in verstoppen, schakelde zeven tig acteurs in en bedacht een bij mo menten krankzinnig scenario. De proef persoon wordt met een smoes naar een grote veiling voor een verzonnen goed doel gelokt, waar hij in een web van leu gens en misdrijven verstrikt raakt: hij moet een lijk (de grote weldoener van het goede doel krijgt net voor de veiling een hartaanval) verbergen in een kist, het lijk onder aan een trap leggen en er tegen schoppen zodat het lijkt dat het gevallen is. Dat lijk is trouwens een erg levensechte pop.

Uiteindelijk blijkt het lijk toch niet dood te zijn: de weldoener vlucht naar het dak van het gebouw en dreigt alles uit te brengen. De enige uitweg: hem van de rand van het dak duwen. Dat duwtje geven, daarvan proberen de bestuurders van het goede doel de proefpersoon te overtuigen.

Een goed uur lang loopt het experiment met ene Chris, die wel tegensputtert, maar over al in meegaat, behalve als het echt te gortig wordt: hij weigert het lijk te schoppen, en uiteindelijk weigert hij ook de weldoener van het dak te duwen. Ons geloof in de mensheid is gered. Maar dan krijgen we in ijltempo het parcours te zien van drie andere proef personen, die het lijk wél schoppen, en de weldoener wél van het dak duwen. Die gaat niet dood, hij hangt aan kabels, maar de proefpersonen denken dat ze hem hebben vermoord, tot Derren Brown ten tonele verschijnt en vertelt dat het maar een experimentje was.

Toen Pushed to the edge twee jaar ge leden op Channel 4 werd uitgezonden, liepen er veertien klachten binnen van kijkers die vonden dat de proefperso nen onnodig wreed werden behandeld. In de kranten ging het er vooral over of dit wel echt was. Ook op sociale me dia waren veel mensen overtuigd dat Brown de kluit belazerde, maar dat is nooit bewe zen.

Goed, Brown heeft zijn kandida ten gekozen op ba sis van hun meegaande en gehoor zame aard, laten we er dus even van uitgaan dat het echt is. Kun je dit wel maken op televisie? ‘Ik heb het programma niet gezien, dus zal ik ook geen uitspraak doen over de in houd ervan’, zegt ethicus Ignaas De visch. ‘Maar het schijnt me toe dat de grenzen hier zover opschuiven dat het problematisch wordt. Je zou bijna hopen dat het geënsceneerd is, anders lopen die mensen het risico voor het leven getraumatiseerd te zijn. Bovendien: hebben ze hier vooraf toestemming voor gegeven? Als ze nietsvermoedend deel uitmaakten van een experiment, wellicht niet. Ze komen herkenbaar op het scherm, ze worden bij naam genoemd: kunnen ze zich ooit nog onder de mensen begeven, zal iemand hen ooit nog een baan geven? De repercussies zijn zo ernstig dat het bijna opgezet spel moet zijn.’

Nog een prangende vraag: hebben drie mensen zich in The push schuldig gemaakt aan (poging) tot moord?

‘Nee’, zegt advocaat Walter Van Steenbrugge formeel. ‘Als je probeert bij te dragen aan een misdrijf, dat in de realiteit nooit gepleegd wordt, want het is fake, dan kun je naar Belgisch recht niet gestraft worden. In dat geval heeft de deelnemer zich weliswaar moreel bereid getoond mee te werken aan een moord, maar ontloopt hij bestraffing omdat het misdrijf nooit werd beoogd, en er dus nooit is geweest.’

‘Ik wil wel aanstippen dat ik dit soort experimenten eigenlijk toejuich, al zijn ze controversieel. Als ik merk hoe hard en repressief mensen fulmineren in de zaakHardy, en weigeren te geloven dat zijn ziekte en medicatie misschien zijn gedrag hebben beïnvloed … Misschien kunnen dit soort programma’s ons wat inzicht in de drijfveren van menselijk handelen bijbrengen.’

‘Je zou bijna hopen dat het geënsceneerd is, anders lopen die mensen het risico voor het leven getraumatiseerd te zijn’

IGNAAS DEVISCH ethicus

‘The push’ is nu op Netflix te zien.