Wat als Paul Magnette een Duitser was?

Een interview over de Duitse SPD, Europa en de lange weg naar een linkse heropstanding

De PS blaast zondag verzamelen in Brussel voor een Europacongres. Maar het wordt niet noodzakelijk een heuglijke dag voor de sociaaldemocratie. Als de peilingen correct zijn, krijgt Matteo Renzi een rammeling in Italië. In Duitsland wordt dan weer duidelijk hoe groot de ver deeldheid is bij de SPD: stemt een meerderheid van de 463.000 leden in met een nieuwe ‘GroKo’, een grote coalitie met Merkels CDU? Of kiest de SPD voor de oppositie? Hoe zou Paul Mag nette trouwens zelf stemmen?

‘Ik zou me, eerlijk gezegd, compleet verscheurd voelen’, zegt de burgemeester van Charleroi. ‘Als de SPD opnieuw in een coalitie onder leiding van Angela Merkel stapt, neemt de partij een geweldig risico. Dan dreigt ze binnen enkele jaren weggeveegd te worden. Maar als de SPDleden neen stemmen, komen er wellicht nieuwe verkiezingen en loopt het óók fout. De peilingen zijn rampzalig.’

En dus?

‘Ik zou, met lood in de schoe nen, ja stemmen. Dat lijkt me het beste voor Europa. Ik ben niet enthousiast over het Europese hoofdstuk in het Duitse regeerakkoord. Er is geen sprake van een collectivisering van de schulden. Er wordt niet aangedrongen op een bijsturing van het Groei en Stabiliteitspact. Maar er zit wel een echt Europees engagement in die teksten. Normaal vragen lidstaten altijd om minder te moeten bijdragen: “I want my money back”. Nu zegt een grote nettobetaler: “I want to give more money”. Het belang van die Duitse geste mag je niet onderschatten.’

Olaf Scholz, de SPD’er die wellicht minister van Financiën wordt, is een echte centrist. Niet meteen uw ding.

‘Alles is beter dan Wolfgang Schäuble. Maar ik ga niet wegsteken dat onze relatie met de SPD bijzonder gecompliceerd blijft. Er lopen daar nog altijd niet veel mensen rond die op een koerswijziging in Europa aansturen. Terwijl links een fundamenteel probleem heeft als er géén hervorming van de eurozone komt.’

‘(boos) Men doet altijd alsof al die Europese verdragen neutraal zijn. Dat is natuurlijk niet zo. Volgens de Europese Akte uit 1986 kan je dereguleren met een gekwalificeerde meerderheid. Maar als je nieuwe regels wil opleggen, bijvoorbeeld op het vlak van belastingen, dan heb je unanimiteit nodig. Dat is dus een geweldig cadeau aan de rechterzijde. Net zoals het Verdrag van Maastricht tot een monetaire politiek heeft geleid die helemaal gericht is op de beheersing van de inflatie. Met andere doelstellingen – zoals de bestrijding van de werkloosheid – wordt nauwelijks rekening gehouden. In zo’n kader kan je geen linkse politiek voeren.’

Dat heeft Europees Commissaris Pierre Moscovici, een Franse socialist, de afgelopen jaren aan den lijve mogen ondervinden.

‘Mijn oordeel over Moscovici is genuanceerd. Hij beschikte niet over voldoende macht in de Commissie, zeker omdat Frans Timmermans hem nooit heeft gesteund. Er was geen sociaaldemocratische as in de ploegJuncker. Daardoor kon hij niet aan de richtlijnen sleutelen en de fixatie op het terugdringen van begrotingstekorten ten gronde aanpakken. Maar Moscovici heeft de regels wel anders toege past dan zijn voorganger. Hij heeft geen enkel land een sanc tie opgelegd wegens een tekort op de begroting.’

Heeft u het laatste boek van Ya nis Varoufakis gelezen?

‘Het ligt op mijn stapel.’

De voormalige Griekse minister van Financiën is vernietigend over de rol die socialisten als Je roen Dijsselbloem en Moscovici gespeeld hebben tijdens de Griekse crisis.

‘Dijsselbloem was een totale catastrofe voor de sociaaldemocratie. Hij probeerde de conservatieve leiders zo te behagen dat er voor zijn eigen achterban niets meer overbleef. Hij veranderde in een liberaal. Maar voor de ellende van de Grieken draagt de SPD een nóg grotere verantwoordelijkheid. Als die partij een paar jaar geleden had gezegd dat het gedaan moest zijn met de vernedering, dan zou dat de loop van de geschiedenis veranderd hebben.’

U zegt dat Moscovici over onvol doende macht beschikte. Maar toen de sociaaldemocratie nog wél machtig was, zo’n twintig jaar geleden, deed ze er ook niets mee.

‘Een historische flater. We za ten in 13 van de 15 regeringen. We hadden 11 regeringsleiders. Maar we hebben er niets mee weten aan te vangen.’

Waarom niet?

‘Omdat we verdeeld waren. De stroming rond Tony Blair en Gerhard Schröder verdedigde voluit de Derde Weg. Daartegenover stonden dan de traditionele sociaaldemocraten zoals Lionel Jospin. We zijn er nooit in geslaagd die twee verhalen met elkaar te verzoenen. Nóg veel dra matischer is dat veel socialisten zich eigenlijk niet interesseerden voor Europa. Jospin concen treerde zich volledig op Frankrijk. Wij deden hier in de jaren negentig alles om in de euro te geraken. Daardoor vergaten we over de hervorming van Europa te praten. Terwijl dat, nogmaals, een absolute noodzaa&k is voor de linkerzijde.’

Maar hoe krijgt u dat voor mekaar?

‘Door keihard op tafel te kloppen. De rechterzijde zal pas plooien als ze schrik krijgt. Dat is een ijzeren wet. Toen men na de Eerste Wereldoorlog vreesde voor een communistische revolutie, voerde men het algemeen stemrecht en de achturendag in. Toen men na de Tweede Wereld oorlog vreesde dat Stalin het zou overnemen, werd de sociale zekerheid op poten gezet. Ook nu zal rechts pas bewegen als het warm wordt.’

‘(nadrukkelijk) Als men niet bereid is om de spelregels aan te passen, zal het Europese project de steun van de sociaaldemocratie kwijtspelen. We kunnen Europa niet blijven verdedi gen als we daarmee ons eigen voortbestaan op het spel zetten. De afgelopen jaren heeft de radicale linkerzijde zich al afgekeerd van Europa. Als men op deze manier voortdoet, zullen ook de sociaaldemocraten en de ecologisten kantelen. Dan wordt Europa een project van rechts waartegen de hele linkerzijde ten strijde trekt.’

U had de steun van Labour goed kunnen gebruiken in uw Europese strijd. Beging Jeremy Corbyn, twee jaar geleden, geen reusachtige vergissing door zo’n lauwe’ campagne te voeren tegen de Brexit?

‘Dat heb ik toen ook geschreven, ja. Doordat de Britten vertrekken, kan Labour ook niet meer wegen op de hervormingen in Europa. Dat is erg spijtig. Maar als Corbyn het goed doet, zal dat natuurlijk wel afstralen op de rest van de sociaaldemocratie.’

Bent u een fan van Corbyn?

‘Ik vind het belangrijk dat Labour niet meer op de neoliberale lijn zit, zoals onder Tony Blair. En het is goed dat de partij geen irrealistische beloftes doet, zoals de radicale linkerzijde. Corbyn is een echte sociaaldemocraat die weer aansluiting zoekt bij onze ideologische wortels. Dat is wat de kiezers van ons verwachten. Ze zitten niet te wachten op sociaaldemocraten van het Nederlandse type. Ik heb de afgelopen jaren veel gediscussieerd met PvdA’ers. Een paar dagen voor hun verkiezingen van vorig jaar zag ik minister Liliane Ploumen nog. “Jullie gaan verdwijnen”, heb ik gezegd. En ze zijn verdwenen.’

‘We staan aan het begin van een zéér lange weg. De heropstanding van de Europese sociaal democratie zal een generatie duren’

Waarom zijn de Franse sociaaldemocraten verdwenen?

‘Omdat François Hollande totaal verlamd was door de interne problemen bij de PS. Daardoor is er niets in huis gekomen van de Europese correcties die hij had beloofd. Zo zijn Mélenchon en Macron groot geworden.’

Toen Macron in september vorig jaar zijn grote Europaspeech hield aan de Sorbonne, reageerde u in een opiniestuk in ‘Le