De plezante speeltuin van paars
Het verhaal over het pensioenfonds van Belgacom maakt vijftien jaar na datum nog steeds merkwaardige emoties los. Natuurlijk ging het om een ordinaire begrotingstruc. Maar onderhuids is een veel diepere breuklijn voelbaar.
BRUSSEL I ‘Ik ga hier niet buiten zonder een evenwicht!’ In een gesprek met zijn toenmalige woordvoerder Koert Debeuf aan het einde van de tweede paarse regering windt Guy Verhofstadt zich op. De scène, vastgelegd in een documentaire, typeert zijn acht jaar durend premierschap: een gat in de begroting was geen optie. Desnoods vulde een agressieve communicatie het allerlaatste deficit.
Kunst noch vliegwerk werd gespaard. De begrotingen van paarsgroen (19992003) en paars (20032007) torsen daarom een kwalijke reputatie. Eenmalige maatregelen waren schering en inslag. De kers op de taart was de overname van het pensioenfonds van Belgacom. In 2003 en 2004 smukte de regering zo haar begroting met 5 miljard euro op. In ruil garandeerde de belastingbetaler de pensioenen van de telecomwerknemers (zie inzet rechts).
Met een zekere verbetenheid herinnerde CD&VKamerlid Hendrik Bogaert deze week aan deze in zijn ogen onzalige maatregel. Over drie jaar zou het geld opgesoupeerd zijn. Vanaf die datum kost het fonds de overheid jaarlijks tot 470 miljoen euro. Prompt staken enkele oude koortsdromen uit een vervlogen tijd weer de kop op. De toenmalige critici – vooral CD&V, NVA en enkele economen – grepen naar hun Twitteraccount.
Economisch ligt de discussie niet eenvoudig. Toenmalig minis ter van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) wijst op twee voordelen. De pensioenverplichtingen die met het afstoten van het fonds voor Belgacom wegvielen, vertaalden zich in extra opbrengsten voor de overheid in 2004 bij de gedeeltelijke beursgang van het staatsbedrijf – dat vervelde tot Proximus. De daling van de over
‘Wij vonden dat paars, dat op allerlei vlakken de revolutie predikte, geen rekening hield met onze nakomelingen’
heidsschuld met 3,8 miljard euro (1,2 miljard spendeerde de regering aan Bpost en de NMBS) leidde tot minder rentelasten.
Vande Lanotte krijgt deels de steun van Andreas Tirez, econoom van de liberale denktank Liberales. ‘De pensioenlasten moesten bij de overname van het fonds bekend zijn. Bijgevolg hadden de extra kosten boven die 5 miljard – het bedrag waarover het nu gaat – de waarde van het bedrijf bij beleggers met hetzelfde bedrag doen dalen, als het fonds niet was overgenomen. Dus zeggen dat de operatie met het overheidsbedrijf extra geld kost, is voorbarig.’
Tropenjaren van CD&V
Bogaert verkiest het principe boven een cijfermatige discussie. In zijn ogen gebruikte de regering het fonds om haar begroting op het nippertje in evenwicht te brengen. Vijftien jaar geleden deed de WestVlaming zijn eerste politieke ervaring op in de oppositie. CD&V beleefde toen tropenjaren. Met verbijstering sloeg hij met zijn partij de ongeziene praktijken van paars(groen) gade.
‘Op het vlak van begroting stelden de NVA en CD&V zich heel orthodox op’, herinnert hij zich. ‘Die vorm van gezond conservatisme botste met de meer avontuurlijke stijl van paars. Wij vonden dat paars, dat op allerlei vlakken de revolutie predikte, geen rekening hield met onze nakomelingen, terwijl zij net de reden zijn waarvoor mensen als ik aan politiek doen. Daarom ging het conflict gepaard met enorm veel emotie.’
HENDRIK BOGAERT CD&VKamerlid
Na de dioxineverkiezingen van 1999 moest CD&V voor het eerst in veertig jaar de ministersposten aan zich laten voorbijgaan. Decennialang belichaamde de partij elke vorm van staatsmanschap. Een stringent begrotingsbeleid, onder leiding van Herman Van Rompuy, deed België aan het einde van de jaren negentig slagen voor het toegangsexamen van de eurozone. Het deed extra pijn om te zien hoe de regeringenVerhofstadt nadien budgettair de teugels lieten vieren.
De premier had geen keuze. Het huwelijk van liberalen, socialisten en groen was uniek. Maar de tegenstellingen smolten niet als sneeuw voor de zon. Alleen geld smeerde de drie assen voldoende. Ondanks een goede conjunctuur en dalende rentelasten besloot de regering om de bijkomende marges netjes op te souperen. Toegegeven, de begrotingen leken in evenwicht. Maar ten gronde werd er niet gesaneerd. De noodzakelijke hervormingen bleven uit.
Creatieve boekhouding
Socialisten en liberalen vonden elkaar in de actieve welvaartsstaat, afgekeken van Tony Blairs Derde Weg. In een helder moment beseften Frank Vandenbroucke (SP.A) en Vande Lanotte, met een legendarische open brief begin 2004, dat er dringend geld moest worden opzijgezet om de vergrijzing op te vangen.
Maar vooral Vandenbroucke preekte in de woestijn. SP.Avoorzitter Steve Stevaert nam hem die houding kwalijk. Het socialisme moest ‘plezant’ zijn.
Het idee van een verloren decennium op het vlak van sociaaleconomische hervormingen steekt schril af tegenover het sfeertje van ‘We amuseren ons kapot’. Paars deed niet alleen aan creatieve boekhouding, de eerste jaren na de eeuwwisseling brachten ook de doorbraak van de BVisering van de politiek. Met het verschralen van de ideologieën lichtten de persoonlijkheden van politici op. Deze verschenen in de meest entertainende tvprogramma’s.
Maar het typeBogaert paste niet meteen in het format. Ook toenmalig NVAvoorzitter Geert Bourgeois was niet gegeerd. Zijn partij probeerde zelfs wettelijk te verbieden dat politici opdraafden in nietinformatieve programma’s. Ongetwijfeld ligt er nog ergens een voorstel van decreet te beschimmelen op het hoofdkwartier van de partij. Maar na het televisiesucces van Bart De Wever nam de urgentie af.
Het Belgacomverhaal overstijgt op die manier het louter boekhoudkundige. Het blijft een metafoor voor de speeltuin van paars, een soort Vlaanderen Vakantieland dat toen zonder schroom in de markt werd gezet. Het budgettaire uitstelgedrag verplichtte de volgende regeringen om in te grijpen. Ook zij lieten steken vallen, maar minder opzichtig.
Begeestering
Toch hebben de paarse regeringen ook heel wat fans. Dat komt omdat ze ook aandacht besteedden aan maatschappelijke vraagstukken zoals euthanasie en holebirechten. Ook dat vormde een flink contrast met de regeringenDehaene. Die waren zo gefocust op het sociaaleconomische dat ze uit het oog verloren dat een samenleving meer begeestering nodig heeft dan een verzameling cijferreeksen.
De paarse regeringen hebben ook veel fans, omdat ze aandacht hadden voor vraagstukken zoals euthanasie en holebirechten