Antikoloniaal of racistisch?

Het standbeeld van Leopold II in Oostende.

Is Hugo Claus’ theatertekst over Leopold II een antikoloniale satire of een racistisch stuk? Theatermaker Raven Ruëll reageert op de commotie die rond zijn bewerking is ontstaan.

Vijftien jaar na de première leidt de bewerking van Hugo Claus’ theatertekst over Leopold II tot commotie, zo berichtte De Standaard zaterdag (10/3). De Keniaanse theatermaker Ogutu Muraya nam, net zoals verschillende andere toeschouwers, zwaar aanstoot aan bepaalde racistische uitspraken en beelden in Raven Ruëlls regie uit 2003 en annuleerde zijn voorstelling Fractured memories in de KVS. In een spaarzaam statement op Facebook schreef hij na afloop: ‘Het is met een zwaar hart dat ik deze beslissing neem. Ik kan op geen enkele manier begrijpen, noch rechtvaardigen waarom de KVS een stuk wilde produceren dat zwarte mensen op de meest inferieure en denigrerende manier afschildert, zogezegd in naam van satirische kunst om een genocidale maniak zoals Leopold II te bekritiseren. Zwarte mensen worden weggezet als negers, apen of imbecielen, hun kostuums zijn raciaal, hun lichaam wordt geseksualiseerd. Hoe kan dit deel uitmaken van een proces van dekolonisering? Ik kan ook niet begrijpen, noch rechtvaardigen waarom mijn werk geprogrammeerd wordt naast zo’n problematische voorstelling en de KVS zonder mijn toestemming doet alsof beide stukken deel uitmaken van hetzelfde “kritische” gesprek over “ons” koloniaal verleden. Waarom zou ik in zo’n minachtende context willen spelen?’

Straatbeeld dekoloniseren

Ook Ruëll reageerde intussen op het bericht in De Standaard. ‘Het is een heel delicaat onderwerp. Ik lig echt wakker van de manier waarop ik de voorbije dagen ben weggezet als witte, geprivilegieerde kunstenaar, terwijl ik al jaren ijver voor meer diversiteit binnen en buiten het theater. Ik deel de strijd van de activisten die dit stuk veroordelen, dat maakt deze zaak zo absurd. Ik wil dat het standbeeld van Leopold II in Oostende wordt weggehaald en dat we de namen van Vlaamse straten en pleinen dekoloniseren. Maar dat betekent niet dat ik mijn voorstelling sof ter ga maken om geen mensen voor het hoofd te stoten. Je herschrijft Shakespeare toch ook niet omdat bepaalde zaken vandaag gevoeliger liggen dan vroeger?’

‘Het leven en de werken van Leopold II is duidelijk een antikoloniaal pamflet, dat indertijd deel uitmaakte van een bredere werking rond Congo in de KVS’, gaat Ruëll verder. ‘De voorstelling gaat over racisme en dat wil je aan den lijve laten voelen. Daarom gebruiken we blackfaces, maken de acteurs vernederende grappen en heeft de enige zwarte speler amper tekst. Maar het woord dat hij zegt, of beter gezegd vraagt aan het eind, is wel “onafhankelijkheid”.’

Nieuwe preutsheid

‘Claus was een van de eersten die de schandalen van Leopold II publiek aanklaagden. Hij wilde een komische satire schrijven over een massaslachting, natuurlijk was dat een wankele oefening. Het stuk is bewust ambigu. Vandaag zijn er mensen die zeggen dat dat an sich niet meer zou mogen, alsof er maar één manier is om deze koloniale geschiedenis te verbeelden. Theater is een vrijplaats die mag, nee zelfs moet provoceren, maar het lijkt wel alsof dat vandaag niet meer mag en we in de ban zijn van een doorgeslagen politieke correctheid, nieuwe preutsheid en humorloosheid.’

Voor Muraya blijft het hoe dan ook een diep kwetsende ervaring, waardoor hij naast zijn statement voorlopig niet meer wenste te reageren.

‘Je herschrijft Shakespeare toch ook niet omdat bepaalde zaken vandaag gevoeliger liggen dan vroeger?’

RAVEN RUËLL Theatermaker