Hardcore Dijkstra
De Pont in Tilburg brengt een groot overzicht van de bekende fotografe Rineke Dijkstra. Aan iconische werken geen gebrek, maar voor verrassingen ben je hier aan het verkeerde adres.
Een meisje met geschoren haar aan de zijkant, een lange paardenstaart en een legerbroek danst moederziel alleen tegen een witte achtergrond. Het geluid van de knallende beats ondersteunt ze met de wat bizarre, ritmische beweging van haar arm. Het beeld wordt afgewisseld met dat van andere dansers. De ene al zelfverzekerder dan de andere. Zoals een jong meisje dat zich heeft opgetut met lippenstift en een elegant zwart kleedje. Ze danst cool en afstandelijk. Maar af en toe merk je toch een licht zenuwachtige blik richting camera. ‘The buzz club’ heet het werk.
Lichaamscultuur
Het is de eerste video die de fotografe Rineke Dijkstra heeft gemaakt. Ze raakte gefascineerd door jongeren in een club in Liverpool die hun onzekerheid probeerden te verbergen achter een sexy of stoere pose. Ze liet achterin de club een opnamestudio bouwen, waar ze de pubers uitnodigde om alleen voor haar camera te dansen. Die beelden combineert ze met die van dansende gabbers in Nederland. Het werk is kenmerkend voor Dijkstra’s benade ring: vaak legt ze de groeipijnen van de adolescentie op aandoenlijke wijze bloot. Met haar foto’s (en video’s) bedrijft ze een hedendaagse versie van eeuwenoude portretkunst. Zo slaagt ze er meestal in een indringend psychologisch portret te schetsen van haar modellen.
Neem nu de reeks strandportretten die ze midden jaren negentig maakte en waarmee ze in één klap wereldberoemd werd. De jongeren die ze fotografeert, komen pas uit de zee, nog druipend van het water, en nemen een pose aan. Vaak ongemakkelijk en klungelig. Zoals een Poolse jongen met te lange, slungelige armen. Toen ze een Amerikaans meisje vroeg om te poseren, kwam ze opdagen met makeup, knalrode lippenstift en gouden oorringen. Ondanks haar opgemaakte verschijning komt ze even onzeker over als de anderen. En illustreert ze op haast sociologische wijze de dominantie van de lichaamscultuur in de Verenigde Staten. ‘Als ik foto’s maak, zijn sommige dingen gepland’, zegt Dijkstra. ‘Maar er gebeurt ook veel toevallig dat ik niet voorzien had. Een goed werk is voor de helft gepland en voor de helft toeval. Als je alles onder controle hebt, wordt het saai.’
Tijd
Dijkstra maakt niet alleen foto’s van jongeren, ze legt soms ook hun groeiproces vast. Zoals in de reeks rond Olivier, een jonge Fransman die een opleiding als legionair volgt. Waar hij in de eerste foto nog een twijfelende blik heeft, zie je hem steeds zelfverzekerder worden. Daar zit zijn uniform ongetwijfeld voor iets tussen.
Dijkstra volgt wel meer jongeren doorheen de tijd. Zoals Alme
risa, een Bosnisch meisje dat ze voor het eerst fotografeert in een asielcentrum als ze vijf is. Elke twee jaar maakt ze een nieuw portret. Zo zie je Almerisa over de jaren steeds volwassener, zelfverzekerder en Hollandser worden. Van kind wordt ze vrouw en ten slotte ook moeder. Het is maar een van de vele bekende reeksen die in Tilburg te zien zijn.
Aan iconische foto’s hier dan ook geen gebrek. Zo zijn er ook drie knappe portretten van vrou wen die net zijn bevallen. Hun baby houden ze krampachtig tegen hun blote borsten, hun blik staat tussen trots en vertwijfeling. Een reeks van stierenvechters fungeert als het ware als mannelijke tegenhanger. Dijkstra fotografeert hen net na het gevecht. In hun blik lees je een mix van uitputting, trots en opluchting. Prachtige foto’s, maar het soort werk dat we ondertussen wel kennen.
Dijkstra presenteert ook een aantal gloednieuwe familieportretten die al dan niet in opdracht zijn uitgevoerd. Leuk voor de ijdelheid van de opdrachtgever, minder voor de toeschouwer. De vele portretten op deze tentoonstelling – overigens niet het meest fascinerende genre – gaan na een tijdje toch wat vervelen. Bezoekers krijgen waar voor hun geld. Pure Dijkstra, zoals de meesten van ons ze ondertussen kennen. Maar om je te laten verrassen, ben je hier duidelijk aan het verkeerde adres.
‘Een goed werk is voor de helft gepland en voor de helft toeval. Anders wordt het te saai’
RINEKE DIJKSTRA
Fotografe