Tomorrowland avant la lettre
Stonehenge was een fuifplaats
Niemand weet waarvoor Stonehenge nu eigenlijk diende – behalve dan voor hippiefestivals in de jaren 70 en 80, en als vliegveld in de Eerste Wereldoorlog. Met wat verbeelding vind je altijd wel een paar stenen die naar een ster of een speciale zonsondergang zijn gericht. Termen als ‘cultusplaats’ en ‘magische rituelen’ zijn eufemismen voor ‘ik weet het ook niet’. Onderzoekers van de UGent vonden op hun scan van de ondergrond honderden ‘verdwenen grafheuvels’. Een begraafplaats dan maar?
We weten het nog altijd niet, maar historici van English Heritage, de dienst die talloze Britse historische monumenten beheert, denken nu dat het weleens vanwege de sociale samenhang kan zijn geweest. Niet het afgewerkte monument was belangrijk, maar de weg ernaartoe. De bouw was een gelegenheid om mensen te laten samenkomen, socialiseren en vieren. Een feestelijke uiting van samenhorigheid.
In de woorden van Susan Greaney, senior historica van English Heritage: ‘In de westerse cultuur van vandaag willen we de dingen zo snel en efficiënt mogelijk fabriceren, maar we geloven dat dit in Stonehenge niet opging. Mensen van heinde en ver samenbrengen, hen feestelijk ontvangen en hen laten meebouwen was voor de mensen van Stonehenge een goede manier om de macht en glorie van hun gemeenschap te demonstreren.’
Neem je tijd
‘Eenmaal je het moderne vooroordeel laat vallen dat de steentijdmensen in Stonehenge zo efficiënt mogelijk wilden bouwen, klinkt het al minder gek dat de stenen van zo ver aangesleept werden.’ Stonehenge werd 4.500 jaar geleden gebouwd met stenen, soms vier ton zwaar, die 250 kilometer verderop in Wales werden uitgehakt en dan op de een of andere manier naar Stonehenge werden vervoerd.
In 2015 ontdekten archeologen twee steengroeven in Wales waarin de vorm van de voor Stonehenge uitgehakte stenen nog terug te vinden is. Die stenen werden echter driehonderd tot vijfhonderd jaar vóór de bouw van Stonehenge uitgehakt. Wat tot de veronderstelling leidde dat ze eerst ergens in Wales waren opgesteld, en dat Stonehenge een paar eeuwen later gebouwd was met ‘tweedehands’ stenen.
Greaney heeft nu een andere verklaring voor het tijdverschil: voor ons, opgejaagde moderne mensen, klinkt het gek dat die stenen eeuwen onderweg zijn geweest, maar als Stonehenge gebouwd werd ‘voor de lol’, wordt die lange reis wel begrijpelijk.
Feest!
Vorig jaar stelden onderzoekers vast dat sommige van de 38.000 tanden en botten van runderen en varkens die in de buurt van de steencirkel werden gevonden, uit NoordoostSchotland kwamen, achthonderd kilometer verderop. Dat leerden ze uit de verhouding van de strontiumisotopen in het gebeente, die typerend is voor de geologie van het gebied waar het dier gegraasd heeft. Aan de slijtage op de varkenstanden was dan weer te zien dat de dieren in hun negende maand geslacht werden. Bij een geboorte in de lente is dat dus rond midwinter.
Volgens Susan Greaney kwamen de bouwers vanuit heel Brittannië, en brachten ze hun kudden mee voor de midwinterfeestelijkheden. Op midwinter, de kortste dag van het jaar, moet het wiel van de tijd door zijn dode punt, waarna de dagen weer kunnen lengen. Dat ging vanouds gepaard met grote feesten, met enorme vuren, om de terugkeer van het licht af te smeken. De katholieke Kerk recupereerde dat feest van de wedergeboorte als Kerstmis.
Bij ‘normale’ opgravingen vindt men botten die grondig afgeknaagd werden, maar dat was in Stonehenge duidelijk niet het geval. Ze werden weggegooid met nog heel wat vlees eraan. Sommige varkenstanden vertoonden gaatjes, wat suggereert dat de dieren gevet werden met honing en graan. Feestvarkens, zeg maar.
Afgelopen weekend organiseerde English Heritage zijn eigen bouwfeest, waarbij bezoekers mochten helpen om met boomstammen en touwen een steen van vier ton van Stonehengeformaat te vervoeren en rechtop te zetten.
Niet om wetenschappelijk iets bij te leren over hoe je dat doet – dat weten we – maar om te kijken hoe verbindend zo’n gemeenschappelijke ervaring is.
De bouw van het monument was een gelegenheid om mensen te laten samenkomen, socialiseren en vieren