Stephen Hawkings leven was een overwinning
Promoveerde bij Stephen Hawking en werkte er vaak mee samen. Herinneringen aan de man die de kosmische horizon van miljoenen heeft verruimd.
Stephen Hawking ontsnapte even aan de zwaartekracht tijdens een zerogravityvlucht in 2007.
Kort na zijn 21ste verjaardag in 1963 kreeg Stephen Hawking te horen dat hij aan ALS leed. Dokters gaven hem nog twee jaar. Hij verwachtte toen niets meer van het leven. Alles daarna was een onverwachte bonus, zei hij later. En dat was veel.
Ik ontmoette Stephen voor het eerst in 1997 als masterstudent in Cambridge. Samen met de Amerikaanse fysicus James Hartle had Hawking toen het eerste wiskundige model van de oerknal ontwikkeld. Daarmee gaven ze vorm aan de visie van de Belg Georges Lemaître in de jaren 1930 dat de kennis over de oorsprong van ons universum verankerd ligt in het domein van de natuurwetenschappen.
Stephen nam me als doctoraatsstudent in zijn team op om te onderzoeken wat voor een heelal voortvloeide uit hun oerknalmodel. Wat volgde, was een bijzondere samenwerking, een dialoog over het ontstaan van de kosmos die uiteindelijk twee decennia zou beslaan.
Hawking werd aangetrokken tot de wetenschap omdat, in zijn woorden, ‘natuurkunde en astronomie ons de hoop geven om te begrijpen waar we vandaan komen, en waarom we hier zijn’. Hij wilde ‘de diepte van ons begrip doorgronden’.
Zijn grootste ‘eurekamoment’ beleefde hij in 1974 toen hij, tot zijn eigen verbazing, ontdekte dat zwarte gaten niet helemaal zwart zijn, maar een zeer zwakke thermische straling afgeven, wat we nu kennen als ‘Hawkingstraling’. Hierdoor zullen zwarte gaten uiteindelijk verdampen en verdwijnen. Deze ontdekking, die hem wereldwijde wetenschappelijke faam bracht, legde een diep maar enigszins mysterieus verband bloot tussen kwantumtheorie en gravitatie, wat een doorslaggevende impact heeft gehad op het onderzoek binnen de theoretische natuurkunde van de voorbije decennia.
Nagloed van de oerknal
In 1979 werd Hawking de Lucasian Professor in theoretische fysica in Cambridge. Die leerstoel werd opgericht in 1663 en werd ooit bekleed door Isaac Newton. Hawking grapte altijd dat hij in die tijd nog niet gemotoriseerd was. In zijn karakteristieke, uitdagende stijl schuifde hij in zijn inaugurale lezing Is the end in sight for theoretical physics? de stelling naar voren dat een allesomvattende theorie binnen handbereik lag.
In het HartleHawkingsoerknalmodel kristalliseert ons heelal, met zijn gebruikelijke noties van tijd, ruimte en materie, vanuit een abstracte en tijdloze kwantumtoestand. Samen kwamen we erop uit dat dit altijd gepaard gaat met een fase van versnelde expansie. Die fase versterkt de kwantumvariaties, minuscule variaties in de verdeling van materie, die optreden bij het ont THOMAS HERTOG
Wie? Kosmoloog (KU Leuven).
Wat? Hawkings motto in de jaren 90, ‘To boldly go where Star Trek fears to tread’, zegt het allemaal. staan van ons universum, wat dan weer leidt tot variaties in de temperatuur van de nagloed van de oerknal en tot de kiemen van het weefsel van sterrenstelsels en sterren dat we vandaag in ons universum zien. De moderne kosmologie biedt een waarlijk grootse synthese, die de geboorte van het universum verbindt met ons bestaan vandaag.
De tweede helft van Stephens leven ging het met zijn bekendheid en roem alleen maar crescendo. Toen in 1988 A brief history of time verscheen, had de drukker enkele foutjes gemaakt (een afbeelding was ondersteboven gedrukt). De uitgever probeerde snel de voorraad terug te roepen, maar tot zijn verbazing waren alle exemplaren al verkocht. Het boek werd een ongeziene bestseller.
Bij het brede publiek ontstond het beeld van een eenzame, mysterieuze man, een opgesloten geest die door de kosmos dwaalde, gekluisterd aan een rolstoel. Dit sprak natuurlijk tot de verbeelding. Maar het is niet de persoon die ik heb gekend. Stephen is altijd sterk ingebed gebleven in een hechte internationale gemeenschap van wetenschappers met een missie om de meest fundamentele natuurwetten te ontrafelen. Het was een intense samenwerking. Op die spannende momenten van voortschrijdend inzicht, toen de verschillende stukjes van de puzzel in elkaar begonnen te passen, heb ik vaak het gevoel gehad dat die stoel, de handicap, de communicatieproblemen er gewoon niet waren.
Multiversum
Stephen was een flamboyante avonturier. Zijn motto in de jaren 1990, ‘To boldly go where Star Trek fears to tread’, spreekt boekdelen. Richard Branson bood hem in 2007 tot zijn grote vreugde een zerogravityvlucht aan. ‘Space, here I come!’, twitterde hij na de landing.
Ook als wetenschapper liet hij zijn grenzeloze nieuwsgierigheid de vrije loop en zocht hij steeds weer nieuwe paden op. Hij genoot ervan om te verrassen en om verrast te worden. Zo leidde ons onderzoek ons tot een reflectie rond het multiversum. De kwantumtheorie is tenslotte een probabilistische theorie, zij beschrijft een hele verzameling van mogelijke heelallen. Even leek het daardoor alsof Hawkingsoerknalmodel niets kon vertellen over óns heelal. Ik zag het moeras van het multiversum al voor me opduiken, maar Stephen vond het geweldig. ‘Let’s get control over the multiverse’, zei hij. Samen ontdekten we een nieuwe methode om het multiversum tot een rigoureus, verifieerbaar wetenschappelijk kader te kneden.
Kort voor de publicatie van A brief history of time in 1988 werd Stephen ernstig ziek, een longontsteking. Een tracheotomie was nodig om zijn le