‘De Russen hebben nostalgie naar de SovjetUnie’

De komende zes jaar zal de herkozen president Poetin vooral focussen op het herstel van Ruslands grootmachtsstatus, voorspelt KATLIJN MALFLIET.

Dat verklaart waarom Poetin zo populair is, zegt Katlijn Malfliet

De Russische presidentsverkiezingen zijn achter de rug. Niet dat zij een rol hebben gespeeld in de keuze voor een van de kandidaten. Niet dat zij ook maar enigszins verbonden zijn met het idee van een representatieve democratie. Maar qua symboliek kunnen ze tellen.

Meer dan ooit is de zittende president bevestigd in zijn leiderschapsrol, waarvoor (vooralsnog) geen alternatief bestaat (DS 19 maart). Poetin hoefde niet deel te nemen aan de televisiedebatten, hij moest niet argumenteren waarom hij veruit de enige geschikte kandidaat was om Rusland te leiden. Dat had het Kremlin meesterlijk voor de bevolking in kaart gebracht: ‘Zonder Poetin is er geen Rusland’. Poetins leiderschap is sterk gepersonaliseerd. De verkiezingsuitslag geeft hem een vrijgeleide om Rusland nog eens zes jaar als onaantastbare leider te besturen.

Maar het gaat niet alleen, en zelfs niet in de eerste plaats, om het persoonlijke leiderschap van Poetin. Met de presidentsverkiezingen van zondag kan ook het politiek regime van ‘competitief autoritarisme’, dat sinds 2000 werd opgebouwd, een versnelling hoger schakelen.

Steun van bevolking

Poetin heeft aangekondigd dat hij de grondwet niet (noemenswaardig) zal wijzigen. Dat betekent dat Rus land constitutioneel zal blijven steunen op formeel democratische instellingen, en op principes als de scheiding van de machten, respect voor de rechtsstaat en bescherming van de mensenrechten, terwijl de informele aspecten van de machtsopbouw deze basisprincipes van de democratie radicaal tegenspreken.

Daarvoor heeft Poetin opnieuw de steun van de bevolking: met deze verkiezingsuitslag heeft hij als politieke leider een legitimatie op zak om zonder enige verantwoordingsplicht de komende zes jaar te werken aan de toekomst van Rusland. Dat betekent: de interne stabiliteit bewaren en de Russische grootmachtsstatus herstellen.

Antiliberaal

Het is niet zo dat de Russen geen verandering willen, maar ze zijn bevreesd voor revoluties. Die zijn niet nodig, vinden zij, want in principe heeft Poetin het leven beter en stabieler gemaakt, zeker na de ‘tijd der troebelen’, die Boris Jeltsin heeft veroor

Het is niet zo dat de Russen geen verandering willen, maar ze zijn bevreesd voor revoluties

zaakt. Wellicht komt er wel wat beweging in het spel van de bestaande partijen.

Toen de marxistischleninistische ideologie verdween, bleef er een ideologisch vacuüm achter. De orthodoxe identiteit vult dat slechts gedeeltelijk op (wie Rus is, is orthodox). Dat Pavel Groedinin, de kandidaat van de communisten van Rusland, en Vladimir Zjirinovski, de kandidaat van de nationalistische LiberaalDemocratische partij, hogere percentages haalden, wijst op bepaalde tendensen in de zoektocht naar een nieuwe collectieve staatsideologie. Die zal waarschijnlijk antiliberaal zijn, en zich afzetten tegen het Westen.

De putinomics (het officieel economisch beleid in Rusland) zullen de nadruk leggen op sociale bescherming en strijd tegen armoede enerzijds en steun aan de uitbouw van kleine en middelgrote ondernemingen anderzijds. Maar ook op economisch vlak zal er geen radicale verandering komen. Het Kremlin heeft zijn oligarchen nodig om een patrimoniaal regime in stand te houden, dat geen belastinginkomsten of politieke goedkeuring van de bevolking nodig heeft om te besturen.

Catastrofe van de eeuw

Het herstel van Ruslands grootmachtsstatus zal de grote inzet zijn van de vierde cyclus. Alles staat in de steigers. De bevolking heeft nostalgie naar de SovjetUnie en het vroegere Russische Rijk. Ook dat hebben de verkiezingen duidelijk gemaakt. De populariteit van Poetin is tot 80 procent gestegen in 2014, toen hij de Krim ‘terugnam’. De Russische bevolking ziet de implosie van de SovjetUnie als een vernedering, die hun overkwam tijdens wat Poetin de grootste catastrofe van de eeuw noemde.

Toen Poetin na de eeuwwende aantrad, zat de missie om de grootmachtsstatus van Rusland te herstellen en op nieuwe fundamenten te grondvesten wellicht al in het achterhoofd. Rusland werkt volop aan een regionale aanwezigheid in het MiddenOosten, in Afrika, op de Noordpool, en zeker ook in Azië. Rusland heeft een stevig bondgenootschap met China, de op een na grootste militaire wereldmacht. Rusland wil zijn contacten met het Westen in de toekomst verbeteren (dat heeft Poetin aangekondigd), maar dat zal niet gebeuren zolang het Westen het stevige transAtlantische blok van na de Tweede Wereldoorlog is.

In de vierde cyclus zal een politiek beresterk Rusland zijn klauwen laten zien, en het Westen heeft geen andere keuze dan om ook een nieuw bondgenootschap te smeden. In de zaak van de aanslag met zenuwgif in Salisbury op dubbelspion Sergej Skripal viel het op dat de VS, GrootBrittannië, Duitsland en Frankrijk zich gezamenlijk uitspraken. Met de Euraziatische ruimte, die Rusland in sneltempo uitbouwt, is ook China als grootmacht in het geopolitieke spel betrokken. Laat dit niet de start zijn van een nieuwe wapenwedloop, maar het begin van een nieuw systeem van coöperatieve veiligheid, dat op zoek is naar Immanuel Kants eeuwige vrede.