DE VORMING VAN PERSOONLIJKHEDEN

De inhoud van de vakken zedenleer en burgerschap lijkt elkaar te overlappen

Theo Francken dweept met een nieuwkomersverklaring, een normatief document dat de rechten en plichten van een burger bepaalt. Ze lijst het democratisch en grondwettelijk kader van België op. Misschien is de tekst voor verbetering vatbaar. Maar het idee erachter blijft interessant. Eenieder die naar België komt, weet wat hij moet verwachten.

De verklaring past in de discussie over identiteit en radicalisering. Wat voor samenleving zijn we? Hoe gaan we met elkaar om? Dan doet het deugd om op de uitgangspunten scherp te stellen. Maar zo’n verklaring blijft abstract, wellicht begrijpt een ondertekenaar niet eens wat het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens inhoudt. Dat geldt ook voor heel wat burgers in dit land. Dan komt het vak Burgerschap als geroepen. Het uitgangspunt van het gemeenschapsonderwijs klinkt ruimer. Kennisoverdracht blijft belangrijk. Maar het GO! wil van de leerlingen ook persoonlijkheden maken. Daarbij passen een waardenkader en de kunde om kritisch en empathisch te redeneren. Duurzaam samenleven met de ander wordt het einddoel. De introductie van een afzonderlijk vak impliceert een flinke uitdaging. Het GO! moet op zoek naar een passende didactiek, want met een ex cathedraaanpak wordt het verloren moeite. Het moet gaan om een algemene inspanning, die de twee uur burgerschap ver overschrijdt. Daarbij past een confrontatie met de praktijk en tijd voor reflectie en debriefing. Ten slotte moet ook de school zelf, via de nodige aandacht voor inspraak en participatie, al deze mooie principes in de praktijk brengen.

In wezen kan niemand het belang van zo’n vak betwijfelen. Toch schuurt er iets. Het initiatief lijkt een omweggetje omdat de invoering van het vak Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie (LEF) dode letter blijft. De Grondwet verplicht het geven van een levensbeschouwelijk vak. LEF biedt een oplossing voor kinderen die zich niet terugvinden in een van de erkende godsdiensten. Alvast de inhoud van de vakken zedenleer en burgerschap lijkt elkaar te overlappen.

Critici zullen het afdoen als overbodig, ja zelfs linkse indoctrinatie. En het klopt, burgerschapsopvoeding hoort ook thuis in het gezin, de sportclub of de jeugdbeweging. Maar het mag vooral geen moreel verkeersreglement worden. De Raad van State vond het bijvoorbeeld niet kunnen dat nieuwkomers werden verplicht om de nieuwkomersverklaring te respecteren en te aanvaarden. Ernaar handelen was voldoende. Noem dat het democratische recht om tegendraads zijn.