Londen, vrijhaven voor corrupte Russen
Nee, de komende tijd zullen niet ineens minder privévliegtuigen uit Moskou arriveren op Biggin Hill of Northolt, de kleine luchthavens buiten Londen waar de jetset graag ongezien aankomt. Het Russisch zal niet verstommen in de boetiekjes van New Bond Street of in stadspark Hampstead Heath. Elitescholen Harrow en Eton zullen niet ineens hun Russische leerlingen verliezen.
Toch zullen sommige Russen in Londen sinds de aanslag op de Russische spion Sergej Skripal en zijn dochter alerter zijn dan anders. Niet alleen is de mysterieuze vergiftiging er een in een lange reeks ‘Russische’ zaken op Britse bodem, juist de inzet van een zeldzaam zenuwgif duidt volgens insiders op een boodschap van het Kremlin. Die luidt: niemand is veilig, niemand leeft buiten het bereik van de Russische inlichtingendiensten.
‘Als de veiligheidsdiensten je dood willen, kun je daar niets aan doen’, zegt Michail Chodorkovski in zijn Londense kantoor. Als oligarch van het eerste uur weet hij als geen ander waartoe het Kremlin in staat is. In de jaren 90 werd Chodorkovski in één klap de rijkste man van Rusland, toen hij, zonder ooit een olieveld te hebben gezien, voor een schijntje het olie en gasbedrijf Yukos opkocht en daarmee 2 procent van de wereldolieproductie in handen kreeg. Maar Chodorkovski wilde meer dan geld verdienen. Hij wilde de politiek in, Rusland hervormen. Ambities die hem op ramkoers brachten met de toen kersverse president Vladimir Poetin. In 2003 werd hij opgepakt. Na twee doorgestoken rechtszaken en acht jaar gevangenis kwam hij in 2013 vrij – een wonder. ‘Ik dacht op een gegeven moment dat ik nooit meer buitenlucht zou voelen.’
De ervaringen in het strafkamp hebben sporen nagelaten: zijn handen trillen en hij schudt continu met zijn hoofd. Toch gaf hij zijn strijd tegen het Poetinregime niet op. In Zwitserse ballingschap richtte hij de stichting ‘Open Russia’ op, die zich inzet voor democratisering in Rusland. In 2016 verhuisde hij naar Londen – naar verluidt om dichter bij de actie te zijn.
Actie kwam er. Rusland veroordeelde Chodorkovski in 2015 in absentia voor moord en ‘Open Russia’directeur en oppositieleider Vladimir KaraMurza werd Londen, tot tweemaal toe door onbekenden vergiftigd. ‘Sindsdien ben ik helaas expert gifstoffen geworden’, zegt hij. Extra beveiligingsmaatregelen heeft de oligarch niet getroffen. ‘Zinloos.’
Schimmige wereld
Liefst 4,4 miljard pond in Londens onroerend goed heeft
Oppositielid Vladimir Asjoerkov reageert eveneens gelaten. ‘Skripal was een exspion. De meeste Russen in Londen, ook de vermogende, hebben met die schimmige wereld niks te maken.’ Oudbankmedewerker Asjoerkov kreeg in 2015 politiek asiel in het Verenigd Koninkrijk vanwege zijn werk voor de Russische oppositieleider Aleksej Navalny. ‘De oligarchen zijn wél bevreesd dat hun geld en bezittingen worden aangepakt.’
Sinds decennia geniet Londen een reputatie als dé plek waar buitenlands geld vrij kan rollen. De stad dankt haar populariteit aan haar qua tijdzones gunstige ligging, omvangrijke vastgoedmarkt, vermaard rechtssysteem en uitstekende banden met belastingparadijzen als Cyprus en de Britse Maagdeneilanden. Maar vooral: in Londen worden weinig vragen gesteld over de herkomst van buitenlandse miljoenen.
Dat maakte de stad bij uitstek geschikt als financiële parkeerplaats voor de Russische oligarchen, die na de val van de SovjetUnie Russische staatsbedrijven en soms hele industrieën in handen hadden gekregen. Het geld ging via dubieuze constructies naar belastingparadijzen, de rest ging op aan luxegoederen: vastgoed, auto’s, vliegtuigen, feestjes. Zo werd de Russische economie langzaam uitgehold, het geld ging deels naar Londen.
Op een zonnige lentedag vormt Kensington Palace Gardens een oase van rust te midden van het drukke stadsleven. De vogeltjes fluiten, de platanen tonen hun eerste groen, een jogger rent langs de autovrije laan. Achter de villa’s gloort Kensington Palace, het onderkomen van de Britse prinsen Harry en William. Een achterdochtige beveiliger met een fluitje tracht journalisten op afstand te houden. Een zwaarbewapende agent kijkt toe.
Bij nummer 16 heerst bedrijvigheid, personeel kuiert heen en weer in de lentezon. Er wordt gewerkt rond de negentiendeeeuwse stadsvilla van Roman Abramovitsj. De oliebaron kocht de villa in 2003, hetzelfde jaar waarin de toen 37jarige 140 miljoen pond (160 miljoen euro) neer