De kracht van vergrijzing
Het gewicht van de ‘grijze’ 60plusstemmen neemt fors toe. Tegen 2030 vallen vier op de tien kiezers in die categorie. Aan de Kust zelfs de helft.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober zal de ‘grijze stem’ in veel gemeenten een bepalende rol spelen. Koksijde spant de kroon: het aandeel 60plussers in de categorie van de kiesgerechtigde inwoners bedraagt er 54 procent. Het zijn vooral de kustgemeenten waar de vergrijzing in het kieshokje toeslaat (zie inzet), maar ook in de rest van Vlaanderen is de trend duidelijk zichtbaar. Dat blijkt uit de cijfers van de Gemeente en Stadsmonitor.
Gemeten over heel Vlaanderen is het aandeel van de kiezers boven de zestig sinds 2000 met 5 procent gestegen tot 33 procent in 2018. Tegen 2030 komt daar nog eens zoveel bij en heeft 38 procent de drempel van zestig al overschreden. In de kustgemeenten zijn de cijfers nog sprekender. Daar waren in 2000 al 35 procent van de kiezers 60plussers. Bij de verkiezingen in oktober stijgt dat aandeel naar 47 procent en in 2019 komt daar nog een procent bij. Tegen de stembusslag van 2030 zal 53 procent van de kiezers er ouder zijn dan 60.
Het mag dus niet verwonderen dat meer en meer partijen druk zetten om lokaal stembureaus in of vlak bij woonzorgcentra in te richten, zodat de bewoners niet via volmachten moeten stemmen of hengelen naar een doktersbriefje. De Limburgse Provincieraad stemde al unaniem voor een voorstel van Open VLD in die zin en in het Vlaams Parlement polste CD&V’er Ward Kennes minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans (NVA) naar de mogelijkheid om bij de verkiezingen mobiele kiesbureaus te laten rondrijden. Dat laatste kan niet, antwoordde ze, maar Homans moedigde lokale besturen wel aan om de stembureaus dicht bij of in woonzorgcentra in te richten.
Reiskriebels
Vooral voor CD&V is de grijze stem een factor van belang. Uit postelectoraal onderzoek door het Instituut voor Sociaal en Politiek Opinieonderzoek (Ispo) aan de KU Leuven bleek dat 30 procent van de CD&Vkiezers in 2014 ouder was dan 65. Groen had toen naar leeftijd een volledig tegenovergesteld kiezersprofiel. Slechts 5 procent van haar kiezers was de 65 al voorbij.
De groep ‘65plussers’ is erg heterogeen, van pas gepensioneerden met reiskriebels tot oudere zorgbehoevenden. ‘En die zijn dus niet met één enkel verhaal of voorstel te bereiken’, zegt de woordvoerder van CD&V. ‘Extra geld voor de ouderenzorg past daar dus in, maar ook grootouderschapsverlof of extra budget voor kinderopvang, zodat de 65plussers zelf meer vrije tijd overhouden.’
Toch is het voor CD&V geen gelopen race. De laatste politieke barometer van De Standaard/VRT/RTBF/ La Libre leert dat de partij nog altijd een stevige basis heeft bij kiezers ouder dan 55 – weliswaar een bredere categorie. Maar tegenover de SP.A moet CD&V in de peiling toch de duimen leggen. De partijen laten nog niet graag in hun kaarten kijken, maar het besef is er wel: wie de grijze stem pakt, neemt een stevige optie op de macht.
Partijen zetten druk om lokaal stembureaus in te richten in of vlak bij woonzorgcentra
‘Er zijn hier niet veel mensen geïnteresseerd in poli tiek’, zegt Jamart Valentin (82) in WZC De Vijvers in Gentbrugge. Hoewel Jamart, gekleed in een deftig pak, al een geëngageerd le ven achter de rug heeft – onder meer in de vakbond, nu nog in de seniorenraad – interesseert poli tiek ook hem niet. ‘Ik stem ge woon altijd op dezelfde partij, zonder mij af te vragen of zij het nu goed of slecht gedaan heeft.’
‘Maar,’ zegt Jamart, ‘ik vind het wel belangrijk dat ik mijn stem kan uitbrengen, ook al dient ze mis schien tot niets.’ Hij kan gewoon ter plekke in zijn eigen woonzorg
centrum stemmen. Onder toenmalig voorzitter Geert Versnick (Open VLD) experimenteerde het OCMW van Gent een tiental jaar geleden met de installatie van stembureaus in enkele rusthuizen.
Het gevolg? Een merkbare stijging in het aantal stemmers. In 2007 – zonder stembureau – gingen 7 van de 180 bewoners van De Vijvers naar de stembus. In 2009, met een stembureau in hun WZC, steeg dat naar 59. In 2012 gingen zelfs 79 bewoners stemmen.
Aangepast vervoer
Hoewel geen marginaal fenomeen, zijn stembureaus in woonzorgcentra relatief zeldzaam. Regelmatig komt de vraag ter sprake
‘Mensen zijn hier vooral bezig met wat ze zullen eten ’s middags, niet met verkiezingen’
in gemeenteraden, over alle partijen heen. De afgelopen maanden pleitte zowel de NVA Knokke Heist als Groen Oostende voor de installatie van kieshokjes in woonzorgcentra. De lage partici patie van minder mobiele oude ren is daarbij steevast de motivatie. Opvallend is dat veel verzoe ken door gemeentebesturen wor den afgewezen, vooral om prakti sche redenen. Zoals in Menen.
‘Bovendien waren we niet ze ker van een verhoogde opkomst bij de bewoners’, vertelt Caroline Bonte (CD&V), schepen voor Wel zijn. Als alternatief biedt het OCMW van Menen gratis aange past vervoer voor rusthuisbewo ners die toch willen stemmen.
Exacte cijfers bestaan er niet, maar volgens schattingen gaat 70 tot 80 procent van de bewoners in woonzorgcentra niet stemmen. Dokters schrijven snel een ziektebriefje dat de bewoners van hun stemplicht ontslaat.
De focus op de woonzorgcentra kan trouwens misleidend zijn: meer dan 90 procent van de zestigplussers woont niét in een WZC. Veel minder mobiele ouderen wonen dus gewoon thuis.
‘Je moet tegenwoordig halfdood zijn om in een rusthuis binnen te raken’, zegt Liliane De Schepper (83). Zij woont in De Zonnebloem in Zwijnaarde, nog een Gents WZC waar de bewoners ter plekke kunnen stemmen.
LILIANE DE SCHEPPER Bewoner WZC De Zonnebloem
‘Mensen hebben hier veel zorg nodig. Ik ben nog een van de beste.’
Liliane wijst erop dat de zorggraad van nieuwe bewoners in woonzorgcentra de laatste jaren spectaculair is toegenomen. Nieuwe bewoners zijn erg zorgbehoevend, met als gevolg dat hun politieke interesse daalt. ‘Mensen zijn bezig met hoe ze zich voelen of met wat ze zullen eten ’s middags’, zegt De Schepper. ‘Ik denk niet dat hier veel mensen hun hoofd breken over die verkiezingen.’
Leugenaars en bedriegers
Dominique Verté en Nico De Witte van de Belgian Ageing Studies (VUB) peilen al jaren naar de politieke interesse van ouderen. Uit hun cijfers blijkt dat 63 procent van de zestigplussers interesse heeft in politiek. Dat daalt tot 50 procent bij tachtigplussers.
Gaston De Smet (91), een inwoner van De Vijvers, schat dat ongeveer een op de drie medebewoners in politiek geïnteresseerd is. Als jarenlang CVPmilitant en vakbondsman gaat hij al trouw stemmen sinds zijn 21ste. Trots beklemtoont hij wat voor een voorrecht het is om je stem te mogen uitbrengen. Toch moet hij erkennen dat er ook sceptici zijn in het rusthuis: ‘Er zijn er die zeggen: als ik niet moet gaan stemmen, des te beter. Politici zijn in de volksmond leugenaars en bedriegers. Men noemt mij hier ook soms nen
tsjeef. Maar ik laat me niet doen. Ik ga stemmen tot ik sterf.’