De ongrijpbare waarheid
Hirokazu Koreeda, de meester van het Japanse familiedrama, verrast met het misdaaddrama ‘The third murder’, waarin een uitdagende filosofische mijmering verscholen zit over zin en onzin van ons strafrecht.
Wat is waarheid? Wat is objectiviteit? In 1950 verbaasde Akira Kurosawa de filmwereld met Rashomon, een drama over een verkrachting en moord in een woud door vier verschillende perspectieven. De kijkers waren geschokt dat ze zelfs hun eigen ogen niet meer mochten geloven. Als alles subjectief is, wat is dan nog de werkelijkheid?
Kurosawa is al lang dood. De jongste 25 jaar was Hirokazu Koreeda de grootmeester van de Japanse cinema. Zijn diep rakende familiedrama’s als Nobody knows, Like father, like son en Our little sister maakten van hem een geestelijke zoon van die andere stamvader van de Japanse cinema, Yasujiro Ozu. Met Kurosawa had hij niets te maken.
Tot nu. Het zal voor veel fans als een schok komen, maar Koreeda is een heel ander pad ingeslagen. Een whodunit kun je The third murder bezwaarlijk noemen. In de openingsscène zien we allemaal hoe Misumi (Koji Yakusho) aan de oever van het water het hoofd van zijn werkgever inslaat. Misumi bekent ook meteen, en hij heeft al eerder in de gevangenis gezeten wegens moord. Een terdoodveroordeling vermijden wordt dus een heksentoer.
Een kolfje naar de hand van de gladde topadvocaat Shigemori (Masaharu Fukuyama). Bij gebrek aan materieel bewijs hoopt deze slimme procedurepleiter toch zijn slag binnen te halen, maar dan moet zijn cliënt wel precies de juiste dingen zeggen. Helaas blijkt Misumi onvoorspelbaarder dan het weer in april. Voortdurend veranderen zijn verklaringen, en wat we verder nog over hem te weten komen. Was het motief wraak op een onmogelijke baas? Was het een samenzwering met de vrouw van de baas om het geld voor de levensverzekering te innen? Of kwam het doordat Misumi het dochtertje van die baas kende, en wist dat ze seksueel misbruikt werd door haar vader?
Zoals bij Rashomon weet de kijker op den duur absoluut niet meer wat te denken. Er rijst zelfs haast twijfel of Misumi het überhaupt gedaan heeft, maar dat hebben we toch duidelijk gezien? De advocaat worstelt met dezelfde frustratie. Hem gaat het niet zozeer om de waarheid, wel om het minimum aan zekerheid dat hij nodig heeft om een verdediging op te bouwen.
Van etsen tot olieverf
‘Ik wilde eerst gewoon een film maken over het lot van een advocaat’, zegt Koreeda ‘Hoe moeilijk het moet zijn om je werk te doen, wetend hoe enorm de inzet is voor je cliënt. Tijdens mijn research hoorde ik telkens weer dat dé waarheid voor advocaten niet bestaat, alleen het dossier waarmee je gelijk kunt halen. Dat intrigeerde me. Klassieke politieverhalen beginnen met grote vraagtekens en eindigen met ab solute zekerheid. Ik besloot precies het tegenovergestelde te doen. Samen met de advocaat vertrekken we van een zaak die glashelder lijkt, en eindigen we in de grootste verwarring.’
Koreeda geeft grif toe dat hij in de eerste plaats gewoon eens iets anders wilde proberen dan de familiedrama’s die nu al zo lang zijn handelsmerk waren. ‘Het is een ander genre, en ik hanteer een andere techniek (“The third murder” is gefilmd in de donkere stijl van het klassieke misdaaddrama, niet in de strikt realistische stijl van zijn andere werk, red.) maar uiteindelijk is het als een kunstenaar die van etsen overschakelt op olieverf: het ziet er anders uit, maar thematisch is er geen echte breuk.’
Want ja, de onbetrouwbaarheid van het geheugen, de moeilijke relatie tussen ouders en hun kinderen: typerende thema’s keren terug. Als kijker ben je echter vooral bezig met begrijpen wat er gebeurt in dit bizarre bochtenparcours. Zelfs de beide protagonisten lijken tijdens hun intrigerende gesprekken elkaars rol soms over te nemen. Dat die conversaties in extreme close up gefilmd worden, ieder aan één kant van een glazen wand in de gevangenis waardoor de reflectie van de één op het gezicht van de ander schijnt, versterkt dat gevoel nog.
Verslaafd
Sommige kijkers zien in The third murder een aanklacht tegen de doodstraf. De titel lijkt dat te illustreren: zou de doodstraf niet die derde moord zijn? Toch is dit een te complex drama om zo eenduidig geïnterpreteerd te worden. Koreeda’s vraag gaat verder dan louter de kwestie of de doodstraf moreel aanvaardbaar is. Door alles wat we zien en meemaken zo op losse schroeven te zetten, raakt hij aan de diepere filosofische kwestie of de waarheid überhaupt bestaat en kenbaar is. En als dat niet het geval is, of het hele idee van rechtspraak dan geen absurditeit is. ‘Het is een illusie te denken dat we dé waarheid kunnen achterhalen’, aldus Koreeda. ‘Ons idee van rechtspraak is onvolkomen. Er schort iets aan het gemak waarmee we mensen over het lot van andere mensen laten beslissen, op basis van de pretentie de waarheid volledig te kennen.’
En de film? Met het gebruikelijke meesterschap in beeld gebracht, erg boeiend voor wie niet te veel actie verwacht, voortreffelijk geacteerd. Maar ook frustrerend, omdat wij, kijkers van fictie, al even verslaafd zijn aan de onthulling van dé waarheid als magistraten dat zijn.
‘Klassieke politieverhalen beginnen met grote vraagtekens en eindigen met absolute zekerheid. Ik besloot precies het tegenovergestelde te doen’
HIROKAZU KOREEDA Regisseur
The third murder ¨¨¨¨è Van: Hirokazu Koreeda
Met: Yakusho Koji, Fukuyama Masaharu, Hirose Suzu (124 min.)