Christendemocraten verliezen grip op eigen EVP
Het optreden van ‘enfant terrible’ Viktor Orban is symptomatisch voor de groeiende invloed van de conservatieve vleugel binnen de Europese Volkspartij, ten koste van de christendemocratische strekking van de founding fathers.
BRUSSEL I De uitgesproken verkiezingsoverwinning van Viktor Orban in Hongarije leidt tot gerommel binnen de Europese Volkspartij. De Belgische Duitstalige christendemocraat Pascal Arimont vindt dat daar geen plaats meer is voor Orbans Fideszpartij: ‘Fidesz heeft meermaals rode lijnen overschreden. Als we onze eigen waarden willen respecteren, moeten we die partij uitsluiten.’
Andere Europarlementsleden van de EVP hebben het moeilijk met de manier waarop hun fractieleider, Manfred Weber, maandag Viktor Orban feliciteerde met zijn zege. ‘Ik was verbaasd toen ik uw toegewijde gelukwensen las aan het adres van premier Orban, die de verkiezingen won op basis van populisme en een antiEuropese, antisemitische en xenofobe retoriek’, liet een van hen Weber per brief weten. ‘Uw verklaring heeft het moeilijker gemaakt voor ons die vechten voor een Europa van vrijheid en democratie. Wanneer Hongarije duidelijk afstand neemt van onze fundamentele waarden, mogen we niet de andere kant uitkijken en al zeker niet die persoon feliciteren die verantwoordelijk is voor een beleid dat die Europese waarden ondermijnt.’
Overvleugeld
Het gevalOrban staat niet alleen binnen de EVP. De Europese partij werd in de jaren zeventig opgericht door christendemocraten die zich proEuropees opstelden, aan een federaal Europa werkten en daarvoor een sterke Europese Commissie nodig achtten. Die strekking wordt vandaag binnen de EVP overvleugeld door de meer conservatieve tak die zweert bij sterke lidstaten, zeer kritisch is voor ‘Brussel’ en niet wakker ligt van de traditionele Europese waarden.
‘Het zwaartepunt verschuift tussen christendemocraten en conservatieven, bij wie het proEuropese verhaal minder meespeelt’, erkent Europarlementslid Tom Vandenkendelaere (CD&V). ‘Daarom is waakzaamheid geboden.’ Hij wijst op de prominente rol van figuren als de Duitse kanselier Angela Merkel, fractieleider Manfred Weber, voorzitter Joseph Daul en Commissievoorzitter JeanClaude Juncker, die erop toekijken dat de christendemocraten alsnog hun stempel kunnen blijven drukken.
‘Geen ideologische coherentie’
Maar in Oostenrijk is er Sebastian Kurz, ‘the new kid on the block’, die een coalitie sloot met de extreemrechtse Vrijheidspartij FPÖ. In Bulgarije deed Bojko Borisov hetzelfde met de Verenigde Patriotten, die huidig EVPvoorzitter Joseph Daul in 2014 nog omschreef als ‘een onaanvaardbare coalitiepartner’. In Italië sloot Silvio Berlusconi voor de verkiezingen een verbond met de xenofobe Lega Nord. In Frankrijk stuurt de nieuwe jonge partijleider Laurent Wauquiez Les Républicains in de richting van een eurokritische koers, waar onder anderen oudpremier Alain Juppé nadrukkelijk afstand van neemt. Een gelijkaardige trend tekende zich eerder al af binnen het Nederlandse CDA, onder leiding van Sybrand van Haersma Buma.
TOM VANDENKENDELAERE Europarlementslid CD&V
‘Tijd voor artikel 7 tegen Hongarije’
Het Nederlandse Europarlementslid Judith Sargentini stelt vanmorgen in de bevoegde commissie van het Europees Parlement haar rapport voor over de toestand van de democratie en de fundamentele rechten in Hongarije. De verwachting is dat Sargentini, lid van de Groene fractie, zal voorstellen om tegen Hongarije artikel 7 van het Verdrag van Lissabon te activeren, waardoor een lidstaat tijdelijk zijn stemrecht kan verliezen binnen de ministerraden. De Commissie activeerde eerder die procedure tegen Polen wegens ondermijning van de rechtsstaat.
De leden van de commissie zullen in juni over het rapport stemmen, gevolgd door de plenaire vergadering in september.
Dan is een tweederdemeerderheid noodzakelijk en zullen de Europarlementsleden van de Europese Volkspartij kleur moeten bekennen, is te horen.
Zoals het Poolse voorbeeld bewijst, gaat het om een omslachtige procedure die uiteindelijk weinig kans maakt. De Hongaarse premier Viktor Orban liet al duidelijk weten dat hij uiteindelijk zijn veto zal stellen als het Poolse dossier voor de Europese Raad komt. Maar het is wel vervelend voor een lidstaat dat de kwestie voortdurend onder de aandacht wordt gehouden door artikel 7. (bar)
De Franse president Emmanuel Macron draaide het mes onlangs in de wonde toen hij de EVP verweet geen ideologische coherentie meer te hebben: ‘Neem nu de EVP, waarvan het DNA de christendemocratie is. Ik ben er niet van overtuigd dat Silvio Berlusconi en Viktor Orban het wezen van de Europese christendemocratie vormen. Ik denk zelfs dat er echte incoherenties zijn.’
Het effect van die verschuiving is voelbaar tot in de Europese Raad en de ministerraden, waar mee beslist wordt over Europese wetgeving en waar het moeilijker wordt om bijvoorbeeld inzake migratie compromissen te sluiten.
Nog een vierde christendemocraten
‘Het is een proces dat al veel langer bezig is’, zegt Steven Van Hecke, hoofddocent Europese politiek aan de KU Leuven, over de evolutie binnen de EVP. ‘De christendemocraten hebben in Europa lang boven hun gewicht kunnen boksen, en al zeker de Vlaamse, maar ze krijgen nu de reality check: hun macht wordt duidelijk minder.’
‘Deels zijn de christendemocratische partijen er zelf verantwoordelijk voor’, meent Van Hecke, die verwijst naar hun electorale neergang – met uitzondering van de Duitse CDU/ CSU. ‘In België en Nederland hebben ze veel pluimen verloren, terwijl de christendemocratie in Frankrijk en Italië implodeerde. Vooral de teleurgang van de Democrazia Christiana heeft ertoe geleid dat de EVP zich in die landen en in de nieuwe lidstaten ging openstellen voor nietchristendemocratische partijen. In Centraal en OostEuropa waren die er trouwens niet eens – daarvoor zijn de christendemocratische partijen natuurlijk niet verantwoordelijk.’ De man achter die strategie was volgens Van Hecke wijlen Helmut Kohl. ‘We hebben de EU niet groot gemaakt om haar over te laten aan de sociaaldemocraten’, zei Kohl. Samen met wijlen Wilfried Martens als EVPvoorzitter heeft hij in de jaren negentig eerst de Spaanse Partido Popular van José Maria Aznar en daarna Forza Italia binnengehaald. Dat gebeurde met lange tanden – Kohl deed er aanvankelijk alles aan om niet met Aznar op de foto te moeten en pas op het einde van zijn kanselierschap was Berlusconi welkom. In 1999 werd de EVP zo eindelijk weer de grootste fractie in het Europees Parlement. ‘Als je nu de optelsom maakt van wie nog christendemocratisch is, kom je binnen de EVPfractie aan een vierde’, aldus Van Hecke.
Tot hier en niet verder
In zekere zin zitten de Europese christendemocraten nu opgescheept met de erfenis van die politieke strategie. ‘De lijn die men altijd trok, was dat de leden de christendemocratische waarden moesten onderschrijven en proEuro pees moesten zijn. Inzake sociaaleconomische thema’s was men lankmoediger’, zegt Van Hecke.
‘Nu zie je dat er ook op dat eerste vlak problemen ontstaan: zowel in traditionele ledenpartijen als het CDA, maar vooral in partijen uit de nieuwe lidstaten. De EVP worstelt met hetzelfde probleem als de EU: je kan voorwaarden stellen aan wie tot de club wil toetreden, maar eens ze lid zijn, verlies je de greep. Europa kampt daar met haar lidstaten ook mee.’
Moet de EVP dan een voorbeeld stellen en Orban aan de deur zetten, zoals Arimont en zijn Luxemburgse collega Frank Engel vragen? ‘Er is in dat geval natuurlijk een kostprijs. Als Fidesz vertrekt, volgen mogelijk nog andere partijen’, aldus Van Hecke. De Hongaarse delegatie is nu goed voor twaalf van de 219 Europarlementsleden.
‘De strategie die de EVP op Orban toepast, is die van demarcatie: tot daar en niet verder’, zegt Van Hecke. ‘Joseph Daul, de huidige voorzitter, beklemtoont altijd dat Orban op het matje geroepen wordt en uiteindelijk steeds terugkrabbelt.’ Volgens de voorstanders van die lijn, die nog altijd in de meerderheid zijn, kan men Orban alleen controleren zolang hij lid is van de EVP.
‘De emmer is vol’
Toch groeit bij de Scandinavische, Belgische, Luxemburgse, Franse, Nederlandse en Poolse Europarlementsleden van de EVP de overtuiging dat het welletjes is geweest.
‘De emmer is vol’, zegt Vandenkendelaere. ‘Nu hij de verkiezingen gewonnen heeft, moet Orban zich weer naar onze proEuropese lijn schikken. We verwachten dat Hongarije zijn wetgeving aanpast waartegen de Commissie vier procedures heeft aangespannen en dat Orban niet nog meer olie op het vuur gooit. Ik ben het beu dat we constant met hem geconfronteerd worden.’
Op het EVPhoofdkwartier zucht men dat het een generatiekwestie is. Weber en Daul zullen binnenkort een gesprek hebben met Orban en de Hongaarse premier nog eens tot de orde roepen. De boodschap zal duidelijk zijn: als hij deel wil blijven uitmaken van de partij met het oog op de Europese verkiezingen van 2019, moet hij zijn gedrag aanpassen.
STEVEN VAN HECKE
Hoofddocent Europese politiek KU Leuven