Kan de dood ter dood veroordeeld worden?
All the court’s a stage. Een hedendaagse Shakespeare had het kunnen uitvinden, want de rechtbank is niet vies van theatraliteit, met zijn plechtige dresscode, starre procedures en stijve terminologie. In films en tvseries heeft justitie zelfs haar eigen genre opgeëist, maar anders dan de veelal klassieke rechtbankdrama’s, zet het theater tegenwoordig een stap verder: de volgende maanden worden op de bühne wel héél on gewone beklaagden voor de rechter gedaagd. In drie afzonderlijke voorstellingen moeten zowel het geld, de dood als Europa zich verantwoorden.
Regels uitvinden
De Zwitser Christophe Meierhans bijt op 18 april de spits af met Trials of money. Op zich is zijn tribunaal geen gek idee: het geld wordt wel vaker verantwoordelijk gehouden voor de ellende in de wereld. Alleen vraagt een officiële veroordeling om bruikbare wetten en regels. Om zijn aanklacht juridisch te funderen, speurde de Zwitser financiële regelgeving, strafwetboeken en mensenrechtenverdragen af. Voornaamste struikelblok: de intentie van zijn beklaagde, die cruciaal is voor de strafbaarstelling, maar die bij het geld lijkt te ontbreken.
‘Tot nu konden enkel mensen en organisaties terechtgesteld worden. Ik voegde een derde categorie toe: “semihumane personen”, menselijke uitvindingen die een eigen leven lijken te leiden. Denk aan artificiële intelligentie en het internet, maar ook voor geld is er geen enkel controlerend orgaan meer verantwoordelijk. Geld is een alomvattend systeem geworden waar niemand buiten kan.’ Dat is meteen een van de aanklachten: geld houdt zijn monopolie in stand, want iedereen is verplicht een nationale munteenheid als wettig betaalmiddel te aanvaarden.
Net omdat geld zo alomtegenwoordig is, vervult het publiek in Meierhans’ schizofrene tribunaal de rol van aanklager en verdediger. ‘Maar ik wil de uitspraak van het publiek liever buiten het ging in première in het Paleis van Justitie in Amsterdam. theater horen dan in het fictieve stuk.’ Daarom versmelt Meierhans het moment waarop zijn jury zal delibereren met dat waarop het publiek de zaal verlaat – ze moeten hun oordeel buiten het theater vellen.
Die opsplitsing is essentieel in veel theatrale rechtszaken. Want hoewel Meierhans’ voorstelling natuurlijk een officiële uitspraak belooft te doen, wil ze vooral buiten haar muren tot gesprek blijven aanzetten. Net als de rechtbank wil het theater immers ingrijpen in de wereld. Alleen: in tegenstelling tot de juridische uitspraak – die daadwerkelijke, fysiek verregaande gevolgen heeft binnen die wereld – kan het theater alleen hopen op enig effect.
Ministers afgezet
Dat reële gevolgen wel mogelijk zijn, bewees Milo Rau, die vanaf deze zomer artistiek directeur wordt van NTGent. In zijn documentaire The Congo tribunal uit 2017 liet hij de hoofdrolspelers van het conflict in OostCongo – waar sinds 1996 miljoenen oorlogsslachtoffers vielen – opdraven in
‘Onze aanklacht tegen de dood was niet alleen dát hij mensen doodt, maar ook dat dat inconsequent gebeurt. De dood is willekeurig en onzorgvuldig, hij achtervolgt ons en maakt ons bang’
EVA KNIBBE
Theatermaker