Burgerbeweging ruikt de macht

Al in minstens 46 gemeenten trekt straks een burgerbeweging naar de kiezer. Opvallend: de initiatiefnemers zijn vaak voormalige NVA’ers.

BRUSSEL I Het valt amper nog bij te houden, maar afgaande op de lokale verslaggeving komen straks al meer dan veertig burgerbewegingen op bij de lokale verkiezingen in 2018. Van de Antwerpse Burgerlijst over Eén Wetteren tot Iedereen Tielt. Allemaal hebben ze één gemeenschappelijke uitdaging: de macht wegtrekken van de traditionele politiek en teruggeven aan de burger.

Nietpartijgebonden lokale verkiezingslijsten zijn van alle tijden, maar deze keer beloven de initiatieven de burger ook echt te laten participeren zodra ze aan de macht zijn. Ze surfen daarmee verder op de golf van enthousiasme rond succesvolle vernieuwingsbewegingen als Ringland in Antwerpen, En Marche! van de Franse president Emmanuel Ma cron en het burgerplatform Barcelona en Comú van burgemeester Ada Colau. Ook het Britse dorpje Frome wordt vaak genoemd als voorbeeld. Daar slaagde de burgerbeweging Independents for Frome erin om de volledige gemeenteraad in te palmen.

‘De burgerbewegingen zijn hot’, stelt Lieven Janssens, docent bestuurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en zelf burgemeester van Vorselaar, vast. Het blijkt alleen moeilijk om de ‘echte’ burgerbewegingen van de ‘valse’ te onderscheiden. ‘Kijk naar de keuze van bestaande partijen om zich te verruimen met onafhankelijke kandidaten. Dat is totaal niet hetzelfde als local activisme, een sterke dynamiek van onderuit die andere antwoorden wil bieden op de maatschappelijke problemen dan de klas sieke partijen’, zegt Janssens.

Ook los van de verruimingspogingen van de traditionele partijen vallen soms veel vragen te stellen bij de politieke motieven van de nieuwe burgerbewegingen. Zo is de meest opvallende nieuwkomer zonder twijfel het Vooruit Politiek Platform. Volgens haar site verenigt de groep al minstens veertig potentiële bewegingen en is het de bedoeling om de ‘lokale stromingen, los van de traditionele partijen, samen te brengen’.

Cultureel nationalisme

Maar wat meteen opvalt: zowat de helft van de initiatieven wordt geleid of ondersteund door voormalige NVAkandidaten die de afgelopen jaren al dan niet gedwongen uit de partij zijn gestapt.

In het geval van Kortrijk Vooruit, de bakermat van het platform, komt het initiatief volgens politicoloog Nicolas Bouteca (UGent) voort uit ‘een zekere frustratie omdat de NVA te veel nadruk legde op een neoliberaal Vlaams nationalisme, terwijl ze meer voorstander zijn van een cultureel nationalisme’.

Over hun slaagkansen is Bouteca weinig optimistisch. ‘In Kortrijk zullen ze hoogstens een zetel kosten aan de NVA en ik zie hetzelfde scenario bij veel andere burgerbewegingen.’

De ene burgerbeweging is ook de andere niet. ‘Echte burgerbewegingen die zonder verkiezingsprogramma en zonder ideologie naar de kiezer trekken, zijn toch nog iets anders’, zegt Bouteca. Onder meer de Burgerlijst in Antwerpen trekt zo straks naar de kiezer.

SIMON ANDRIES

BRUSSEL I ‘De NVAtop zei dat ik van politiek geen kaas gegeten had’, zegt Geo Verstichel, voorzitter van Kortrijk Vooruit en bezieler van het Politiek Platform Vooruit, dat verschillende burgerbewegingen wil verzamelen. Hij geeft toe dat hij door de top van de NVA naar de uitgang werd begeleid. ‘Ik ben een oude Volksunieman, dat steek ik niet weg. Ik voelde mij een lone wolf. Maar ik vind het nog altijd jammer dat ik er niet meer welkom was.’

Een lone wolf is hij intussen niet meer. Nadat hij zijn eigen burgerbeweging uit de grond had gestampt, kreeg hij navolging van andere ontevreden NVA’ers. Velen zaten in hetzelfde schuitje als Verstichel of voelden zich opgesloten door de partij. ‘Wij werden nogal streng in het oog gehouden door NVA Oostende’, zegt Dirk Cattor, exgemeenteraadslid van NVA en oprichter van Neutraal Bredene. ‘Nu wil ik alleen nog mensen samenbrengen die geen politieke kleur hebben en echt voor Bredene willen gaan. Mijn mailbox zit al vol met mensen die mij steunen.’ Hetzelfde verhaal in Wetteren, Peer, Geel, Harelbeke, Deurne en zelfs Mechelen. ‘Ik werd buitengezet bij de NVA na onwaarheden als zou ik de partij in diskrediet brengen’, zegt Henning Van Duffel van Volksliga Mechelen. ‘Maar goed, mensen hebben geen nood meer aan ideologie, maar aan een neutrale aanpak om de stad beter te maken.’

Het platform telt intussen meer dan alleen exNVA’ers. Ook voormalige SP.A’ers, Open VLD’ers en CD&V’ers wagen hun kans met een soortgelijke burgerbeweging.

Dat ze geen nieuwelingen in de politiek zijn, betekent nog niet dat hun strijd voor de burgerbelangen minder sterk is, benadrukt Versti chel. ‘We zijn geen bende gefrustreerde NVA’ers. We lijken misschien een allegaartje, maar één zaak bindt ons: wij hebben het gehad met zuilen en kleuren en willen geen dictaat meer van bovenaf.’ Hij rekent naar eigen zeggen ook op de ‘foertstem’, ‘want met alle schandalen en politiek gekonkelfoes zijn mensen de politiek beu’.

Haaks platform

Maar is dit nu het schoolvoorbeeld van de burgerbeweging? Lieven Janssens, docent bestuurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen en burgemeester van Vorselaar (zie inzet), heeft zijn bedenkingen. In 2005 stampte hij in Vorselaar met ACTIEV zelf een burgerbeweging uit de grond. De partij haalde bij haar tweede deelname een absolute meerderheid.

‘Burgerbewegingen moeten groeien vanuit een lokaal engagement van onderuit en een positief project. Met alle sympathie, want er zullen waarschijnlijk ook veel mooie en geëngageerde verhalen bij zijn, maar dit platform staat daar eigenlijk haaks op’, zegt Janssens. ‘Als de eerste zin luidt dat je tégen de klassieke politiek bent en tégen het huidige bestuur, dan ben je eigenlijk al verkeerd bezig.’

Naar burgerbewegingen die aan al die voorwaarden voldoen, is het iets langer zoeken. Naast kleinere initiatieven in Haaltert (zie inzet), Grobbendonk, Schelle en Koksijde zoeken de echte burgerbewegingen vooral in de grote steden vaste grond. Alleen is het daar niet zo evident, zegt hij. ‘Niet dat het niet kan, maar het inbreken op het klassieke verhaal zal er veel moeilijker verlopen.’

Dat blijkt ook in de praktijk. De Brugse BurgerBeweging (BBB), met onder meer professor fiscaal recht Michel Maus als peter, overwoog lang om naar de kiezer te trekken, maar besliste dat toch niet te doen. ‘We hingen te veel af van een paar sterke trekkers. De grotere massa aanspreken was niet evident’, zegt Maus. In Gent lopen de burgerinitiatieven elkaar dan weer voor de voeten. ‘Het opstarten loopt niet van een leien dakje als er geen bestaande structuur is’, zegt Pierre Misseghers, actief op verschillende Gentse platformen. Aan enthousiasme geen gebrek, maar samen zoeken naar een gemeenschappelijk programma vraagt tijd en geduld. ‘We hebben elke week minstens twee vergaderingen en we willen ook niet te vroeg en te onvoorbereid naar buiten komen.’

Grote ambities

Anderhalf jaar timmerde de Antwerpse Burgerlijst, ontsproten aan de Burgerraad, aan haar politieke project. De komende weken wil de beweging van initiatiefnemer Thomas Goorden (exPiratenpartij) met een groepsfoto naar buiten komen. Hij mikt op een volle verkiezingslijst, ‘maar kandidaten werven is moeilijker dan gehoopt, politiek heeft een slechte reputatie’. ‘Echte participatie vraagt ook veel tijd en geld. Alles begon met kleine burgercafés waar soms vier en soms twintig mensen op af kwamen. Intussen begint iedereen ons wel te vinden en zitten we met een enthousiaste groep vrijwilligers.’

‘Als de eerste zin luidt dat je tégen de klassieke politiek en het huidige bestuur bent, dan ben je eigenlijk al verkeerd bezig’

LIEVEN JANSSENS Docent Bestuurswetenschappen (UAntwerpen) en burgemeester van Vorselaar

‘Een zaak bindt ons: wij hebben het gehad met zuilen en kleuren en we willen geen dictaat meer van bovenaf’

GEO VERSTICHEL

Voorzitter Kortrijk Vooruit en bezieler Politiek Platform Vooruit

In het algemeen zijn de ambities van de burgerbewegingen in Vlaanderen behoorlijk bescheiden. Niet zo in Antwerpen. ‘Wij hopen een serieuze slag te slaan’, zegt Goorden. ‘Ook in het buitenland haalden burgerbewegingen soms uit het niets heel hoge percentages. Misschien staat de kiezer helemaal niet te springen voor een nieuwe horse race tussen kopstukken van klassieke partijen.’ Dat Groen en SP.A in Antwerpen onafhankelijke kandidaten op de lijst zetten, is volgens Goorden ook deels aan hun initiatief te danken. ‘Wij maken hen op zijn minst nerveus.’

De ambities van het Vooruit Politiek Platform beperken zich voorlopig tot minstens één zetel in de gemeenteraden. ‘In sommige steden kunnen wij meer doen en de andere partijen echt pijn doen. Ik denk aan Kortrijk, Koksijde, Boom, Izegem en de gemeenten rond Antwerpen’, zegt Verstichel. En belangrijker: dat hoeft niet het eindstation te zijn. Ook voor de burgerbewegingen zijn de Vlaamse en federale verkiezingen van 2019 niet veraf. ‘Dan biedt ons platform de mogelijkheid om een aantal kandidaten te ondersteunen. Wie weet halen we zo de kiesdrempel.’