Kartelkoorts is uitgewerkt
In oktober zullen veel minder kartels opkomen dan in 2006 en 2012. Groen en NVA noteren een recordaantal afdelingen die vertrouwen op eigen kracht.
Er zit sleet op de ooit populaire kartelformule: volgens de gegevens waarover de traditionele partijen tot nu toe beschikken, zullen er veel minder kartels opkomen bij de gemeenteraadsverkiezingen dan in 2006 en 2012. Voor de provincieraadsverkiezingen zullen er deze keer zelfs geen kartels zijn – het roodgroene experiment van 2012 is inmiddels gesneuveld.
Op kruissnelheid bundelden SP.A en Groen in meer dan één op de drie gemeenten de krachten, vandaag is de situatie anders. ‘61 procent van onze afdelingen komt alleen op’, luidt het bij SP.A. Zes jaar geleden was dat 51 procent.
Voor Groen is de SP.A allang niet meer de gegeerde bruid van weleer: de ecologisten distantiëren zich meer en meer. Dat vertaalt zich in een recordaantal afdelingen die onder de eigen vlag opkomen: van 98 in 2012 stijgt het cijfer dit jaar naar minstens 128. ‘We verwachten er nog veel meer, gezien de huidige drive’, zegt Groenwoordvoerder Jonas Dutordoir. ‘Vlaanderen mag zich klaarhouden voor een groene golf.’
De NVA moedigt haar afdelingen aan zo veel mogelijk uit te gaan van eigen kracht. Op driehonderd gemeenten houdt de partij elf kartels over met nationale partijen – waaronder vier met CD&V. Daarnaast zijn er tien kartels met lokale lijsten en maakt de NVA dertien keer deel uit van een lokale lijst.
De CD&V houdt zich ver van marsorders, maar ziet ook haar kartels slinken. ‘Momenteel hebben we er een twintigtal geregistreerd, enkele zaken zijn hangende’, laat de partij weten. Afhankelijk van de ‘lokale dynamiek’ werkt CD&V samen met de NVA, de SP.A, Open VLD, Groen dan wel een lokale partij. Hetzelfde geldt voor de liberalen. Open VLD klokt voorlopig af op zo’n dertig kartels en noteert als enige een lichte stijging tegenover 2012.
Volgens professor Johan Ackaert (UHasselt) is de uitge
‘Vlaanderen mag zich klaarhouden voor een groene golf’
JONAS DUTORDOIR Partijwoordvoerder Groen
werkte kartelhype logisch, gezien er ook op nationaal niveau geen kartels meer zijn. Bovendien vormen het gebrek aan instant succes of het onderschatten van de persoonlijke klik typische valkuilen voor een kartel.
Stemde u weleens op het kartel CD&V/NVA in uw gemeente? De kans is groot dat het vandaag niet meer bestaat: alleen in Aalter, Melle, SintMartensLatem en Oosterzele zetten de twee partijen hun samenwerking voort. In de rest van Vlaanderen gaan ze apart naar de kiezer. Zelfs de stevige kartels, zoals dat van Ieper (het bastion van founding father Yves Leterme), Berlare of Wielsbeke, sneuvelden onlangs.
Is dat op aansturen van de NVA, die intussen dubbel zo groot wordt gepeild als CD&V? ‘We moedigen onze afdelingen aan om op eigen kracht naar de kiezer te trekken, maar finaal beslissen zij’, zegt partijwoordvoerder Bram Bombeek.
De NVA zit op vinkenslag om de lokale hegemonie over te pakken van CD&V, die vandaag nog goed is voor een stevige 26 procent. De Vlaamsnationalisten hopen dat de gele landslide zich deze keer manifesteert. Bij CD&V domineert de lokale autonomie. ‘Ik ga niet vanuit Brussel zeggen hoe moet worden bestuurd en samengewerkt, zoals bij de NVA het geval is’, aldus een scherpe Wouter Beke eind vorig jaar op VTM Nieuws. Tot vandaag heeft het hoofdkwartier een 20tal kartels geregistreerd. In Ninove of Ardooie werken de christendemocraten bijvoorbeeld samen met de SP.A én Groen, in Hove, Tongeren en Zonnebeke met de liberalen. ‘De kartelgolf is al enige tijd op zijn retour’, zegt CD&V.
It takes two to tango
In 2006 zat de golf op zijn hoogtepunt. Net als in de Wetstraat bundelden CD&V en NVA in tal van gemeenten de krachten. Ook SP.A en Spirit kwamen op veel plaatsen samen op, net als de toenmalige VLD en het kleine Vivant van Roland Duchâtelet. Vlaams Belang kwam op in kartel met VLOTT van Hugo Coveliers, VLOTT haalde 18 verkozenen.
‘Lokale kartels zijn vaak een afgeleide van nationale kartels’, zegt professor Johan Ackaert (UHasselt). ‘Aangezien er geen nationale meer zijn, is het vrij logisch dat er ook minder lokale allianties zijn.’
Hoe zit het met dat andere ‘klassieke’ kartel, tussen de SP.A en Groen? Ook tussen die twee botert het niet meer zoals voorheen. Behalve in de stad Antwerpen en in een aantal districten sneuvelde ook in Genk, SintNiklaas en Diest de samenwerking. ‘Nu, er zijn ook heel wat nieuwe kartels’, vult SP.Awoordvoerster Sarah Vandecruys aan. In Meise, Destelbergen of Dendermonde komen de SP.A en Groen straks voor het eerst in kartel op. Waar in 2012 de helft van de SP.Aafdelingen in kartel naar de kiezer trok, is dat vandaag net geen 40 procent meer. Gent is een blijver, net als Hasselt. Maar: it takes two to tango. ‘De SP.A is geen gegeerde bruid op dit moment’, stelt Ackaert vast. Bij som Soms kom je te lande onverwachte zaken tegen. Paarse kartels zijn zo goed als uitgestorven, behalve in het OostVlaamse Evergem. Op andere plaatsen trekken rood en blauw ook groen mee in bad. CD&V en Groen vormen een team in Zonhoven, HeusdenZolder, Putte en Hemiksem. Op andere plaatsen kiest Groen – naar Mechels model – voor de liberalen. In Tielt gaan de NVA en Open VLD samen in zee. In Zutendaal vormen NVA, Open VLD, onafhankelijken en sinds kort ook Groen het kartel ‘Nieuw ZVP’. Nog een opvallend verhaal is dat van Kuurne: daar sprong het kartel SP.AGroen af, om vervolgens uit zijn eigen as te herrijzen. In Machelen tot slot is Spirit nog levend, in kartel met SP.A en Groen – voor de derde keer al. mige socialisten leeft het gevoel dat Groen de handen wil vrijhouden om ‘naar Mechels model’ met Open VLD en/of NVA in zee te gaan in plaats van met een progressieve coalitie. Toen het Borgerhoutse districtskartel afsprong, liet SP.Avoorman Tom Meeuws zich ontvallen dat ‘Groen een onbekend duister kantje heeft’.
Bij Groen klinkt het verheugd dat ‘nooit eerder zoveel afdelingen onder Groenvlag zijn opgekomen’, zegt communicatieverantwoordelijke Jonas Dutordoir. Terwijl er zes jaar geleden 98 eigen Groenlijsten waren, zullen dat er in oktober dertig meer zijn. Ook voor de provincieraadsverkiezingen wordt het Limburgse kartel stopgezet.
Kleinmenselijk
‘Hoe dichter bij de verkiezingen kartels gesmeed worden, hoe brozer de alliantie’
Kartels zijn niet nieuw: al in 1994 – de eerste verkiezingen na Zwarte Zondag – bundelden de CVP en de Volksunie van Hugo Schiltz in Antwerpen de krachten De 67jarige Schiltz trok de lijst ‘Antwerpen 94’, de CVP moest genoegen nemen met de rol van ju
JOHAN ACKAERT Professor UHasselt
nior partner … wat toen nog ongewoon was. Veel stemmen reef het kartel niet binnen. De CVP ging kort nadien haar eigen weg.
Hoe duurzaam een kartel is, hangt af van meerdere factoren. Een klik tussen de mensen is er één van, geeft Ackaert aan. ‘Men onderschat altijd de impact van het persoonlijke, ja zelfs karakteriële aspect. Maar zonder klik kapseist een kartel.’
Het is voor een kartel altijd balanceren op de dunne grens tussen geloofwaardigheid en opportunisme. ‘Hoe dichter bij de verkiezingen het gesmeed wordt, hoe brozer de alliantie’, weet Johan Ackaert. ‘Men mag niet vergeten dat de achterban vaak veel minder met mekaar gemeen heeft dan de vaders van zo’n kartel. Dan dreigt het meer schil dan inhoud te hebben.’
‘Kartels zijn in de eerste plaats samenwerkingen tussen mensen’, klinkt het ook bij de liberalen. ‘De lokale dynamiek speelt een hoofdrol.’ Dat dorpspolitiek niet ontsnapt aan kleinmenselijke gevoelens met soms grote gevolgen, werd hilarisch geïllustreerd in de fictiereeks Met man en macht van Tom Lenaerts en Tom Van Dijck (2012, Vier). Maar ook in de ‘echte’ wereld zijn er voorbeelden genoeg te vinden. Zo gaf het roodgroene kartel in Gent onlangs nog aan graag met CD&V en Mieke Van Hecke te willen samenwerken, ‘maar niet met Veli Yüksel’.
MethodeImperiali
Opvallend: in Wallonië zijn er – nog altijd – veel meer kartels dan in Vlaanderen. Volgens Ackaert heeft dat te maken met de wijze waarop burgemeesters worden benoemd. In het Waals Gewest gaat de sjerp naar de grootste partij van de meerderheid, en binnen die partij naar diegene met de meeste voorkeurstemmen. Om de grootste te worden, is een kartel natuurlijk handig. Zeker omdat bij de gemeenteraadsverkiezingen het zogeheten systeemImperiali wordt gehanteerd, dat grote partijen bevoordeelt.
Hoe dan ook zijn de lokale verkiezingen van belang voor de stembusslag van 2019. Ackaert: ‘Ik heb ooit geschreven dat nationale politici op lokale lijsten doen denken aan de vroegere slogan van Esso: stop een tijger in je tank. Maar omgekeerd renderen sterke lokale mandatarissen evengoed bij parlementsverkiezingen.’
Volgende aflevering van deze reeks:
‘Zonder een persoonlijke klik kapseist een kartel’
JOHAN ACKAERT
Professor UHasselt