Zo bouw je een pad voor reuzen
De belangrijkste toeristische attractie van NoordIerland kan vanaf nu nagemaakt worden.
Nee, de Giant’s Causeway, ook wel het ‘Pad der Reuzen’, is niet gelegd door de Ierse reus Fionn mac Cumhaill toen die de zee wou oversteken om een robbertje te vechten met zijn Schotse tegenhanger Benandonner. (En ja, het is Mac Cumhaill, niet O’Cumhaill; er bestaan Ieren met een Mac in hun naam, zeker in het noorden.) Het is gewoon geologisch toeval dat er aan de Schotse kust een tegenhanger bestaat van de reusachtige zeshoekige stenen zuilen aan de Ierse kust. En het is cultureel en toeristisch toeval dat die Schotse Fingal’s Cave veel minder bekend is, ook al vormen de zuilen er niet enkel een pad maar ook nog eens een grot, en ook al liet Felix Mendelssohn zich door de opmerkelijke echo van die grot inspireren tot een ouverture.
De veertigduizend Ierse zuilen zijn tussen 50 en 60 miljoen jaar geleden ontstaan bij het afkoelen van gloeiend vulkanisch basalt. Dat basalt bij zijn vorming vanuit lava in een zeshoekige structuur kan barsten, is geologen al lang bekend, en van meer plaatsen dan Ierland en Schotland. Maar hoe dat tot in detail in zijn werk ging, en waarom soms wel en soms niet, dat bleef eerder duister. Onderzoekers van de Universiteit van Liverpool slaagden er nu in om de zuilen in het lab na te maken. Met materiaal van de roemruchte IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull.
Worsten in een klem
Onbekend was vooral bij welke temperatuur het basalt in stukken
breekt. Op dat moment is het nogal moeilijk voor menselijke waarnemers om in de buurt te komen. Anthony Lamur en collega’s namen twintig centimeter lange steenworsten, geboord uit de flanken van de Eyjafjallajökull, en stopten ze in een oven tot ze meer dan duizend graden heet waren en stroperig begonnen te worden, zoals lava. Vervolgens zetten ze de uiteinden van de worsten vast in een klem en lieten die afkoelen. Bij het afkoelen krompen ze onvermijdelijk, maar de klem verhinderde dat. Dan was het wachten op het moment dat ze knapten.
Ergens tussen 840 en 890 graden barstte het basaltmagma in
kolommen uiteen. Bij die temperatuur moet ook de Giant’s Causeway zijn gevormd. Uit nog steeds hete, maar wel al gestolde lava. En dus niet op het moment van stollen zelf. Basalt stolt bij 980 graden. Er zijn nog materialen die in gestolde toestand een andere interne structuur aannemen bij een bepaalde temperatuur. Smeden zetten bijvoorbeeld ijzer om van de austenietvorm in de martensietvorm wanneer ze het ‘afschrikken’ door het snel te koelen in water of olie. Al is het bij hen niet de bedoeling dat de herschikking zo ver gaat dat het ijzer barst. Het wordt wel breekbaarder – en tegelijk harder.
Het experiment met de basaltworsten klinkt eenvoudig, maar de onderzoekers hebben tien jaar gewerkt aan de juiste apparatuur en omstandigheden om het te kunnen uitvoeren. Niet meteen geschikt voor de productie van toeristische souvenirs dus.
En een hele plas gesmolten lava afkoelen tot een zeshoekig geplaveid paadje zit er voorlopig al helemaal niet in.
Wat de speurders wel al weten: sneller koelen leidt tot kleinere zuilen. En eens de zuilen er zijn, gaat het verder afkoelen veel vlotter. De Engelsen zaten er voor een keertje ‘baf op’ toen ze Mac Cumhaill verbasterden tot McCool.
De Giant’s Causeway moet zijn gevormd bij een temperatuur tussen 840 en 890 graden