Totale verdeeldheid na seksschandaal
Zweedse Academie is toch niet zo nobel
De Nobelstichting is not amused. Ze heeft haar vertrouwen in de Zweedse Academie verloren. Ze vindt dat haar imago ‘serieus besmeurd’ is en vreest dat dit zal afstralen op de Nobelprijs Literatuur.
Sinds 1901 kiest de Svenska Akademien of Zweedse Academie, een culturele stichting met een pedigree die teruggaat tot 1786 (zie inzet), elk jaar de winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur. De Nobelstichting betaalt het feestje en de prijs van de winnaar, de Academie verleent sérieux aan het gebeuren.
Die glans valt niet te onderschatten. Er wordt de laatste jaren wel eens gesoebat over de relevantie van de Nobelprijs. Er winnen vooral Europeanen. Hun werk veroudert soms snel, terwijl vitalere kandidaten nooit werden bekroond. En de keuzes zijn soms zo politiek getint dat de Nobelprijs voor Literatuur een broertje of zusje van de Nobelprijs voor de Vrede lijkt. Maar door alle kritiek heen blijft de Nobelprijs de belangrijkste literaire onderscheiding ter wereld, en een instituut dat Zweden veel cultureel aanzien bezorgt.
Maar nu is er een barst gekomen in het eerbiedwaardige imago van de Zweedse Academie. In november vertelden achttien vrouwen in de krant Dagens Nyheter dat ze seksueel geïntimideerd en misbruikt zijn door JeanClaude Arnault. De fotograaf is geen lid van de Academie, maar zijn vrouw Katarina Frostenson is dat wel. Het misbruik had plaatsgevonden in appartementen van de Academie en Arnault had zijn goede banden met de instelling aangewend om hun vertrouwen te winnen.
Arnault ontkent alle aantijgingen. De openbare aanklager startte een onderzoek. Zolang dat loopt, wordt hij in de Zweedse media niet met naam genoemd, maar omschreven als ‘het culturele profiel’. Dat klinkt een beetje als ‘007’, maar grapjes zijn ongepast. De Zweedse culturele wereld is geschokt. ‘De aantijgingen van deze vrouwen doen een van de gerenommeerdste culturele instellingen van de wereld instorten’, zegt Björn Wiman, cultuurchef van Dagens Nyheter in de Britse krant The Guardian.
Seks, fraude en lekken
Sara Danius, de eerste vrouw die het tot permanent secretaris van de Academie schopte, had nochtans snel gereageerd. Er werd een onafhankelijk advocatenkantoor aangesteld om de banden tussen de Academie en Arnault te onderzoeken. Daaruit bleek dat Arnault een vennoot was in Forum, een literaire club die Frostenson uitbaatte en waarvoor ze geld kreeg van de Academie. Ook bleek dat Arnault zeker zeven keer de naam van de Nobelprijswinnaar heeft gelekt, onder meer toen Bob Dylan (2016) en Harold Pinter (2005) wonnen. Het advocatenkantoor gaf de Academie de raad om een klacht in te dienen bij de politie.
De wegen van de Zweedse Acade mie zijn ondoorgrondelijk – vraag dat maar aan de professoren literatuur die een keer of dertig Hugo Claus naar voren schoven als kandidaatwinnaar. Ooit waren vergaderingen en stemmingen van de Academie zo top secret, dat nieuwsgierige journalisten eens een microfoontje onder de tafel kleefden in de hoop op een scoop (het werd voor de vergadering ontdekt). Maar nu klappen de leden zelf uit de biecht.
De leegloop begint
Op vrijdag 6 april kondigden drie leden van de Academie hun ontslag aan. Eerst de roman en theaterauteur Klas Östergren, een paar uur later de schrijver en literatuurhistoricus Kjell Espmark, en tenslotte de schrijver en historicus Peter Englund. Ze lieten verstaan dat de manier waarop de problemen werden aangepakt hen niet beviel, en dat er twee kampen waren in de Academie.
Donderdagavond trok ook Danius zich terug. Östergren, Espmark en Englund lieten meteen weten dat ze met hun vertrek hun steun voor haar wilden betuigen. ‘We willen bena
‘Er is nog maar een keer een lid uitgesloten, iemand die ter dood veroordeeld was voor landverraad’
ACHT LEDEN VAN DE ZWEEDSE ACADEMIE
‘De aantijgingen doen een van de gerenommeerdste culturele instellingen van de wereld instorten’
BJÖRN WIMAN cultuurchef ‘Dagens Nyheter’
drukken dat ze gedurende deze crisis met grote integriteit en kalme vastberadenheid gehandeld heeft. We willen onze oprechte steun voor haar uiten in dit moeilijke moment.’
Leden van de Academie kunnen niet echt ontslag nemen: Danius, Espmark, Englund en Östergren kunnen zich terugtrekken en niet meer deelnemen aan de zittingen, maar hun zitje blijft tot hun dood bewaard. De Academie is gemodelleerd op de Académie française, waarvan de leden om die reden ‘les immortels’ worden genoemd.
Maar ze kunnen wel ontslagen worden. Danius had gevraagd om Katarina Frostenson wegens belangenvermenging uit te sluiten. De vier vertrekkers stemden voor. Net als de dichter Jesper Svenbro en de schrijver Per Wästberg, die nog in de Academie zetelen. Twee vrouwelijke leden, Lotta Lotass en Kerstin Ekman, wonen al jaren de vergaderingen niet meer bij. Sara Stridsberg onthield zich. Acht andere leden stemden tegen. Een van hen, Anders Olsson, neemt tijdelijk de taak van Danius over. De kloof is diep, maar niet be paald door geslacht of leeftijd.
‘Uitsluiting van een lid is een uitzonderlijke actie, die in de geschiedenis van de Academie nog maar één keer eerder is toegepast, voor een lid dat bij verstek ter dood was veroordeeld voor landverraad’, schrijven de acht overblijvende leden. Eén van hen noemde de vier vertrekkers off the record ‘slechte verliezers’.
Integriteit
De Zweden lijken het eerder eens te zijn met Espmark, die al sinds 1981 in de Academie zetelt en in Dagens Nyheter liet noteren: ‘Integriteit is het levensbloed van de Zweedse Academie. Sommigen kunnen vriendschap en irrelevante beschouwingen belangrijker vinden dan de zorg voor die integriteit, maar ik werk daar niet aan mee.’
De publieke opinie schaart zich overweldigend achter Danius. Het is onbegrijpelijk dat een vrouw moet opstappen voor het seksuele wangedrag van een man, hoor en lees je overal. Danius en haar kompanen hebben de zeitgeist beter ingeschat dan de Academieleden die dachten dit binnenshuis te kunnen regelen. Net zoals Hollywood na de zaakWeinstein een deel van zijn respect verloor als dynamische en creatieve sector, verliest de Zweedse Academie haar imago als huis van vertrouwen, als ze geassocieerd wordt met belangenvermenging, lekken en grensoverschrijdend gedrag
Koning Carl Gustaf heeft grondige hervormingen aangekondigd. ‘De Zweedse Academie is een belangrijke instelling voor ons land en voor de Nobelprijs. Deze situatie is heel ernstig. Ik hoop dat dit de beste manier is om haar en ons imago zo spoedig mogelijk te herstellen.’
Dat zou voor de elf overblijvende leden wel eens kunnen betekenen dat ze niet lang meer op het zitje blijven dat ze tot hun dood hoopten te bezetten. De leden van de Academie worden geacht de slimste, scherpste en beste dichters, schrijvers en intellectuelen te zijn. ‘Als de koning hun status herroepbaar maakt,’ schrijft Björn Wiman, ‘dan worden deze halfgoden gewoon feilbare, sterfelijke leden van een saai comité. De ontnuchtering is totaal.’