Vrouwenhand als religieuze splijtzwam

Moslims die weigeren een vrouwenhand aan te raken, oogsten steevast verontwaardiging. Een jood die dezelfde inbreuk op de etiquette maakt, wordt door CD&V geschikt geacht voor de gemeenteraad. Waar komt dat verschil in perceptie vandaan?

‘Als u me de hand reikt, zal ik hem drukken, juffrouw. Want ik respecteer u en uw gewoonten, nietwaar. Maar veiligheidshalve geven wij, orthodoxe joden, geen hand aan een vrouw. Dat heeft met reinheid en zo te maken. (...) Het zou fijn zijn als u onze gewoonte weet te respecteren’.

Schrijfster Margot Vanderstraeten beschrijft in haar boek ‘Mazzel Tov’ haar verbazing bij de eerste kennismaking met haar werkgever, een orthodoxe jood. ‘Ik keek naar mijn rechterhand en vroeg me af wat daar onrein aan kon zijn. Er zat TippEx aan mijn vingers, dat wel.’

Antwerpenaar Aron Berger, die gisteren aan Joods Actueel vertelde dat CD&V hem een plaats op de lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen aangeboden heeft, schudt evenmin vrouwenhanden. Maar terwijl Vanderstraeten probeerde om begrip op te brengen voor de gewoonten van de orthodoxe joden, veroorzaakten Bergers uitspraken heel wat ophef. ‘Je mag verontwaardigd zijn, maar het is interessanter om te proberen te begrijpen waarom hij vrouwen geen hand geeft. Je kunt niet verwachten dat alle mensen hetzelfde zijn’, zei Vanderstraeten daarover gisteren tegen Het Laatste Nieuws.

Hand op het hart

Handen schudden ligt gevoelig. Dat had CD&V kunnen weten. De lijst van incidenten met religieuze nietschudders is lang. In Duitsland overkwam het de toenmalige president Joachim Gauck, anderhalf jaar geleden, toen hij een bezoek bracht aan een middelbare school in Offenbach. Op een YouTubefilmpje is te zien hoe hij een rij scholieren begroet. Als de president zijn hand uitsteekt naar een meisje met een hoofddoek, legt ze snel haar rechterhand op haar hart en lacht hem vriendelijk toe. Gaucks hand blijft een seconde zweven, tot hij de volgende in de rij begroet.

Het incident veroorzaakte, voor zover na te gaan, geen ophef in Duitsland. Dat was wel even anders toen een imam de hand van de Nederlandse minister van Integratie, Rita Verdonk, weigerde te schudden. Dat gebeurde in 2004 en daarna nog eens in 2006. Het werd door de publieke opinie geïnterpreteerd als een gebrek aan respect voor een hoge ambtsdrager. De Nederlanders vonden dat je geen volwaardig lid van de samenleving kunt zijn als je een vrouw weigert de hand te schudden.

Dat vonden ook de Gentse schepen van Burgerzaken Sofie Bracke (Open VLD) en haar Brusselse ambtgenoot Alain Courtois (MR), toen hun uitgestoken hand bij het voltrekken van een huwelijk onbeantwoord bleef. ‘Ik zeg ferm dat in ons land mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn, en dat deze handelwijze in strijd is met de gelijkwaardigheid en niet oké is. Ik stap vervolgens boos weg’, zo beschreef Bracke het incident in De Morgen. Politici van verschillende strekkingen traden haar visie bij.

Het roept de interessante vraag op hoe we moeten omgaan met het volgende hypothetische scenario: de chassidische jood Aron Berger, die alleen zijn eigen vrouw de hand schudt, wordt namens CD&V verkozen in de gemeenteraad en vervolgens benoemd tot schepen van Burgerzaken. Kan er in de Scheldestad dan nog wel iemand trouwen?

Segregatie als kans

Dat sommige orthodoxe joden en fundamentalistische moslims personen van het andere geslacht liever niet aanraken, is gebaseerd op religieuze teksten. In het geval van de moslims is dat een hadith (een overgeleverde uitspraak van Mohammed), waarvan het belang door moslimgeleerden verschillend ingeschat wordt. De joden die zichzelf beschouwen als shomer negiah (letterlijk: opmerkzaam voor aanraking), verwijzen naar teksten in het boek Leviticus. Daarvan heeft er één betrekking op menstruerende vrouwen. Sommige orthodoxe joden weigeren daarom alleen menstruerende vrouwen aan te raken, andere voor de zekerheid alle vrouwen. De ‘rein

Stel dat Aron Berger verkozen raakt in de gemeenteraad en schepen van Burgerzaken wordt. Kan er dan in Antwerpen nog wel iemand trouwen?

heid en zo’, waarnaar Vanderstraetens werkgever verwees, slaat dus op de maandstonden.

Hoewel het fenomeen in beide religies een rol speelt, wordt het in het Westen toch vooral geassocieerd met de islam. ‘In het publieke debat worden de islam vaker vrouwonvriendelijke eigenschappen toegedicht dan het jodendom’, zegt moraalfilosoof Patrick Loobuyck. ‘Het debat over de hoofddoek bij de moslims is veel heviger dan dat over de pruik die orthodoxjoodse vrouwen dragen’.

Het heeft te maken, denkt hij, met de verschillende manier waarop deze religies beleefd worden. ‘Orthodoxe joden wonen in hun eigen wijk, hebben eigen scholen en zijn er niet op uit om anderen te bekeren of de samenleving te beïnvloeden. Ze gaan ervan uit dat segregatie hen de kans geeft om zichzelf te zijn. Terwijl de moslims veel sterker aanwezig zijn in de samenleving. Vandaar ook de vaak gehoorde claim dat zij eropuit zijn om de maatschappij naar hun hand te zetten. Dat is ook niet helemaal uit de lucht gegrepen, als je ziet hoe in islamitische staten het leven volledig op basis van religieuze regels georganiseerd is. Toch denk ik dat het niet juist is om op basis daarvan te concluderen dat we hier op weg zijn naar soumission.’

Dan ook niet aan een man

Dat de incidenten met geweigerde handen tot nu toe vooral moslims betroffen, heeft er natuurlijk ook mee te maken dat er in België meer aanhangers van de islam zijn dan van het jodendom. Als een uitgestoken hand niet wordt aangenomen, is de kans groter dat het een moslim betreft dan een jood. Jogchum Vrielink, professor discriminatierecht aan de Brusselse Université SaintLouis, betwijfelt dan ook of er een verschil in perceptie is bij het grote publiek. ‘Je ziet dat er nu toch ook heel wat reactie komt op het voornemen van CD&V om Berger op de lijst te zetten.’ Wel denkt Vrielink dat moslims eerder geneigd zijn om hun rechten te doen gelden dan joden. ‘Die lijken minder de gewoonte te hebben naar het gerecht te stappen.’

Vrielink verwijst naar de pogingen van de NederlandsSurinaamse moslim Mohammed Enait. De stad Rotterdam weigerde hem in dienst te nemen als klantmanager bij de Sociale Dienst, omdat hij tijdens het sollicitatiegesprek had gezegd dat hij vrouwen geen hand zou geven. Enait kaartte de kwestie aan bij de toenmalige Commissie Gelijke Behandeling, omdat hij zich gediscrimineerd voelde om zijn religie. Toen hij te horen kreeg dat hij bij begroetingen geen onderscheid mocht maken tussen mannen en vrouwen, stelde hij voor om mannen voortaan evenmin de hand te schudden. De Commissie gaf hem gelijk, en wees erop dat er ook andere vormen van respectvol begroeten bestaan. Uiteindelijk kreeg Enait voor de rechtbank – zowel in eerste aanleg als in beroep – ongelijk. ‘De gemeente mag ervoor kiezen om de in Nederland gebruikelijke begroetings en beleefdheidsvormen jegens al haar burgers in acht te nemen’, aldus het vonnis. Vrielink:

‘Een chassidische jood zou waarschijnlijk al niet solliciteren, laat staan naar de rechtbank stappen.’

Vrielink vindt de uitspraak van de rechter verdedigbaar. ‘Als handen schudden een belangrijk onderdeel is van de functie waarvoor je solliciteert, is afwijzing door de werkgever aanvaardbaar.’

Tegelijk vindt hij, net als Loobuyck, dat schepenen niet mogen weigeren om een huwelijk te sluiten wegens de handenschudkwestie. ‘Een schepen mag geen voorwaarden over de begroetingswijze stellen aan de huwelijkskandidaten. Zeker omdat de burger geen alternatief heeft.’

Niet wettelijk verplicht

Het roept wel de vraag op of handenschudden niet ook een belangrijk onderdeel is van de functie van gemeenteraadslid. Moet de westerse etiquette hier zwaarder doorwegen, of de politieke inclusie van alle bevolkingsgroepen, ongeacht hun religieuze eigenaardigheden?

Loobuyck vindt dat iedereen het recht moet hebben om aan politiek te doen, ook wie vrouwen niet de hand schudt. Het gaat tenslotte niet om een wettelijke verplichting. Door een uitgestoken hand te weigeren, overtreed je geen enkele wet. Maar als CD&V Berger inderdaad op de lijst zet, is daarmee wel een grens verlegd. Een schepen van die partij kan dan nog moeilijk bezwaar maken als ook moslims een uitgestoken hand weigeren. ‘Dat is een afweging die CD&V voor zichzelf moet maken. Het is een gevoelige kwestie. Handenschudden zien wij als een vorm van elementaire beleefdheid, maar anderzijds is het ook maar een afspraak. Je kunt heel goed iemand begroeten door je hand op je borst te leggen. Op etiquette kun je best wat speling toelaten.’

‘Handenschudden zien wij als een vorm van elementaire beleefdheid, maar anderzijds is het ook maar een afspraak’

PATRICK LOOBUYCK

Moraalfilosoof