Woolfs debuut na 103 jaar in het Nederlands
Roman Honderd en drie jaar heeft het geduurd. De debuutroman The voyage out (1915) van Virginia Woolf is eindelijk in het Nederlands vertaald.
Wie ooit iets van Virginia Woolf gelezen heeft – Mrs Dalloway of Naar de vuurtoren bijvoorbeeld – zal meteen glimlachen van herkenning bij de openingsscène van De uitreis. Zelfs in de allereerste zinnen van haar debuut zie je al onmiskenbaar de signatuur van de grote Britse modernistische schrijfster. Zoals ze in en uitzoomt op haar personages in het stadsgewoel van Londen: gewoon weergaloos.
Het tafereel in de straten van de Britse hoofdstad is een prelude van wat het hele boek op dreef houdt: een stroom van gedachten, impressies, conversaties, incidenten, geluiden, beelden die in elkaar overvloeien, wedijveren om aandacht. Woolf schrijft vaak in zenuwachtige zinnen, geritmeerd op komma’s en kommapunten; het is een schuchtere poging tot de streamofconsciousnesstechniek die haar later zo geliefd en zo gehaat maakte, die haar het epitheton moeilijk opleverde.
Het heet gewoonlijk dat De uitreis nog geschreven is in de stijl van de prille postvictoriaanse tijd, vrij traditioneel, of conventioneel dus. Dat is maar gedeeltelijk waar. De uitreis is ook een boek waarin nauwelijks iets gebeurt, maar dat blijft boeien, omdat de schrijfster ogenschijnlijk banale gebeurtenissen en alledaagse gevoelens met woorden probeert te omsingelen.
Virginia Woolf (18821941) sleutelde jaren aan het manuscript van haar eerste roman – de aanzet dateert zelfs al van 1904, beweren sommigen. Ze ging ondertussen door moeilijke periodes van depressie en twijfel; ze stond zelfs op de rand van de zelfmoord. Dat was een duidelijke voorbode van wat haar later in haar leven en in haar werk nog vaker zou overkomen. De publicatie in 1915 van The voyage out bij de uitgeverij van haar halfbroer was een opluchting. De kritiek was mild voor de comingofageroman waarin een lange bootreis de 24jarige Rachel Vinrace naar het leven, de liefde en de dood voert. Maar de verkoop van het boek viel tegen.
In de Verenigde Staten was er pas in 1920 interesse voor een uitgave; toen was in GrootBrittannië al Woolfs tweede, Night and day,
gepubliceerd.
Cargo
In De uitreis wentelen we ons in de wirwar van intermenselijke relaties. Het verhaal klinkt simpel, en niet bijster origineel. Rachel reist mee met haar vader, een reder die voor zaken naar ZuidAmerika moet. Ze is wat je noemt een onbeschreven blad, een jonge vrouw die opgegroeid is in een gegoed beschermd milieu zonder moeder, die de wereld en haar plaats daarin nog niet kent. Ze heeft niet gestudeerd. Aan boord van haar vaders vrachtschip zijn onder anderen ook haar tante en oom en een pedante vriend van haar vader. Bij een tussenstop in Lissabon pikken ze het opvallende echtpaar Dalloway op – ja, de mevrouw Dalloway die jaren later de katalysator van Woolfs meesterwerk zou worden.
Alle personages laten een indruk op de naïeve en onwetende Rachel na, beschrijven het blad. Aangekomen op de bestemming knoopt ze een verhouding aan met de schrijver Terence Hewet, maar nog voor ze kunnen trouwen sterft ze aan een tropische ziekte. De uitreis is Rachels stap naar de vrijheid, naar de volwassenheid, de zelfstandigheid; elk personage en het toeval krijgen daarin een rol toebedeeld. Het is tegelijk ook een commentaar op de toenmalige ‘edwardiaan se’ samenleving, een politieke laag die scherper was uitgetekend in de vroege versies van het manuscript, weten de specialisten. Eigenlijk zitten al Woolfs stokpaardjes in dit boek: gender, manvrouwrelaties, (homo)seksualiteit, sociale verhoudingen, vrouwenrechten – in een tijd dat de suffragettes nog op straat kwamen.
Wie zich in het goed gedocumenteerde leven en werk van Virginia Woolf verdiept, ontdekt in De uitreis bovendien portretten van haar ouders en van Bloomsburyvrienden, en natuur
Het is aan te bevelen om je zonder al te veel bagage door ‘De uitreis’ te laten meeslepen
lijk ook van de schrijfster zelf. Clever
Ook los van die literairhistorische context is het boek nog best leesbaar; het is zelfs aan te bevelen om je zonder al te veel bagage te laten meeslepen. Daarom is het ook goed dat The voyage out eindelijk vertaald is – en hoe! Dank u, Barbara de Lange. Met de recente vertalingen van Between the acts (Tussen de bedrijven, door bewonderaar Erwin Mortier) en The
years (De jaren, ook door Barbara de Lange) zijn de romans van Woolf eindelijk compleet in het Nederlands, ook al zijn ze jammer genoeg niet allemaal in druk meer. Het is eigenlijk verbazingwekkend dat het zo lang geduurd heeft.
‘With the cleverness shown here, crude as most of it is, there should be a possibility of something worth while from the same pen in the future.’ De anonieme criticus van The New York Times vond er in 1920 niets aan, aan The voyage out, maar zag wel een belofte in de schrijfster. Hij – het moet wel een man geweest zijn – vergiste zich, maar kreeg ook gelijk. Uiteindelijk is dit debuut meer dan zomaar
clever gebleken, en zou de schrijfster haar talent verder verfijnen met meer doorgedreven experiment. Vanaf Jacob’s room in 1922 vond ze definitief haar eigen stem.