Een Amerikaanse in Parijs
Was Mary Cassatt (18441926) een prominente figuur in de kunstvernieuwingen van de late negentiende eeuw, of eerder een meeloopster in het zog van het impressionisme? Kunsthistorici raakten het niet altijd eens over haar plek. Feit is dat deze Amerikaanse kunstenares een klinkende naam is in de VS, maar veel minder in Parijs, waar ze nota bene meer dan vijftig jaar van haar leven doorbracht.
Een tentoonstelling in het Musée JacquemartAndré in Parijs, met vijftig uitgelezen werken uit grote Amerikaanse collecties, zet dat nu recht. Het is de eerste Franse retrospectieve na Cassatts dood in 1926. Ook de bijbehorende catalogus is een fraai, compact werkstuk. Expo en boek schetsen een genuanceerd portret van een kunstenares die haar handelsmerk maakte van kinderfiguren en stille, huiselijke taferelen. Ze pendelde tussen twee werelden: als Amerikaanse in Parijs, als vrouw in een mannenbastion, als academisch gevormde artieste die zich tot het experiment aangetrokken voelde. Radicaal werd het bij haar nooit: in haar lange carrière bleek ze telkens weer perfect de smaak van het publiek aan te voelen.
Mary Cassatt kwam uit een vermogende familie in Pittsburgh en mocht aan de academie van Philadelphia studeren. Zich bewijzen wilde ze in het kunstmekka Parijs, waar ze eerst privélessen volgde bij JeanLéon Gerôme en daarna met de impressionisten in contact kwam. Na Berthe Morisot werd ze de tweede vrouw die in hun Salon des Indépendants tentoonstelde.
De tien jaar oudere Edgar Degas was lang haar meester en voorbeeld. In Klein
meisje in een blauwe fauteuil, een van haar bekendste schilderijen, had hij zelfs een hand: hij corrigeerde het perspectief en de zichtlijnen. Met Degas deelde Cassatt ook een voorliefde voor opera en ballet. Maar haar thema was vooral de wereld die zich binnenskamers afspeelde. Zoals in Het kopje thee, dat bewondering opwekte op het Salon. De snelle toets, de heldere kleurenwemeling in de kledij, het uitlichten van het alledaagse: alle impressionistische kenmerken zitten erin. Ook in haar intieme prenten, onder invloed van Japanse houtsneden, stond ze mee vooraan in de mode van de tijd.
Met de avantgarde en de frivole bohème in Parijs had de ambitieuze Cassatt weinig vandoen. Met haar eigen fondsen, aangevuld met de erfenis van haar vader, kocht ze het kasteel van Beaufresne ten noordoosten van Parijs waar ze een bourgeois leventje leidde. Van toen af doken ook landschappen in haar werk op: een boomgaard waarin discreet een appel geplukt wordt, of een vijver met bootje van waaruit twee dames de eenden voederen.
Mary Cassatt excelleerde vooral in intieme portretten. Eerst van favoriete familieleden, daarna van moeders met hun kind. Het geijkte thema uit de kunstgeschiedenis moderniseerde ze door het naar de privésfeer te halen, met veel zin voor naturel. Op het einde van haar carrière, als ze opnieuw aanknoopte bij een klassiekere stijl, loerden wel eens de sentimentaliteit of een overdosis symboliek om de hoek. Zoals in Moeder en kind (de ovalen spiegel), waarin het attribuut het aureool van een madonna suggereert.
Allerschattigst zijn de kinderportretten in pastel. De hoofddeksels, ter grootte van een lampenkap, zijn van het type dat ook de chique dames droegen. Dat ze dit thema uitkoos en perfectioneerde, zag Cassatt niet als iets kneuterigs maar juist als een uiting van feminisme. In de VS, waar ze geregeld terugkeerde, gold ze als een voorbeeldfiguur en was ze een militant voorvechter van vrouwenrechten.
Door toedoen van Mary Cassatt zou het impressionisme snel voet aan wal krijgen in de VS en er een grote impact hebben. Zo introduceerde ze onder meer rijke verzamelaars bij kunsthandelaar Paul DurandRuel, die ook een galerie in New York opende. Haar hartsvriendin Louisine Havemeyer adviseerde ze om vooral het betere werk van de impressionisten te kopen. Havemeyers schenking zou trouwens de basis vormen van de collectie moderne kunst van het Metropolitan Museum in New York.
GEERT VAN DER SPEETEN Mary Cassatt An American impressionist in Paris. Mercatorfonds, 175 blz., 39,95 € (bestaat ook in Franse versie) ¨¨¨¨è Tentoonstelling tot 23 juli in Musée JacquemartAndré in Parijs.