HET RUSSISCHE DUIVELSPACT TUSSEN POLITICI, ZAKENLUI EN MAFFIOSI

In Rusland is de grens tussen staat en georganiseerde misdaad moeilijk te trekken, zegt Mark Galeotti, die net een boek heeft geschreven over de Russische maffia. ‘Bijna iedereen heeft lijken in de kast zitten.’

LONDEN I Mark Galeotti aarzelt geen moment op de vraag: wie heeft Sergej Skripal willen vermoorden? ‘Volgens mij was het een operatie van de Russische staat’, zegt hij. ‘Novitsjok is zo’n gevaarlijk zenuwgif dat ik vermoed dat de staat die klus liever zelf uitvoerde. Dit is werk van een professionele dader. Nu uit de analyses blijkt dat het gif zuiver was, kun je alleen maar besluiten dat het uit een zeer gesofisticeerd laboratorium komt. Het zou nog van een ander land kunnen zijn, maar ik zie geen enkele reden waarom een ander land het op Skripal zou hebben gemunt.’

Galeotti is een autoriteit op het gebied van de Russische misdaadwereld. Hij begon in de jaren negentig met een onderzoek naar Russische Afghanistanveteranen en stelde vast dat velen na hun terugkeer in de ge organiseerde misdaad terechtkwamen. Sindsdien heeft hij zijn netwerk gestaag uitgebreid en nu kan hij je de levensloop van alle grote maffiabazen in Rusland, Georgië, Oekraïne en Tsjetsjenië vertellen.

Galeotti heeft net een nieuw boek uit over de maffia in Rusland. In een gesprek in Londen vertelt hij dat er een zeer grote collusie is tussen de Russische overheid en de georganiseerde misdaad. ‘Rusland is een wereld waarin de grenzen tussen de po litiek, de zakenwereld en de misdaad zijn vervaagd. Het zijn werelden die elkaar nodig hebben.’

Hoe komt dat?

‘Drie communistische leiders zijn daarvoor verantwoordelijk: Stalin, Brezjnev en Gorbatsjov. Stalin had zeer veel mensen in werkkampen laten opsluiten. Maar hij had een tekort aan bewakers. Wie wou voor een hongerloon in de vrieskou in het noorden gaan werken? Dus rekruteerde de overheid onder de gevangenen mannen die wilden collaboreren. Vroeger hadden de misdadigers een erecode, die be paalde dat je nooit met de staat zou samenwerken. Maar er waren ‘soekie’s (hoeren) die wél als bewaker wilde werken. Velen onder hen konden in die functies een smokkelroute opzetten of hun crimineel netwerk uitbreiden.’

‘Toen na Stalins dood de kampen werden opgedoekt, kwa men de collaborateurs als eersten naar buiten. Zij konden de misdaadwereld in de SovjetUnie inpalmen. Bovendien hadden zij geleerd dat het hielp als je corrupt was en met de overheid samenwerkte. Dat was de toxische erfenis van Stalin.’

‘Onder Brezjnev werd de cor ruptie endemisch en sloot de overheid haar ogen voor de groeiende zwarte markt. Ze had een stilzwijgende afspraak met de burgers: als jullie het politie ke systeem niet in vraag stellen, dan kan je al wat je wil wel ergens vinden. Het circuit van de zwarte markt werd centraal voor het voortbestaan van het systeem. Je had corrupte overheidsambtenaren, die door de zwarte markt rijk waren gewor den en die op hun beurt gemak kelijk konden worden afgeperst of die bescherming nodig hadden.’

‘Gorbatsjovs beleid is een klassiek voorbeeld van een weg naar de hel die geplaveid is met goede bedoelingen. Door zijn hervormingen kregen de criminelen vrij spel. Neem nu zijn antialcoholcampagne, waarmee hij een van de grote problemen in zijn land wilde aanpakken. Net als tijdens de drooglegging in de Verenigde Staten in de ja ren twintig, ontstond er in de SovjetUnie een gigantische markt voor de gangsters.’

‘Gorbatsjov liet burgers ook toe kleine bedrijven op te richten. Die kleine zelfstandigen moesten ‘‘beschermingsgeld’’ betalen aan de criminelen. De staatsbedrijven werden ontman teld en de kleine burgers kregen een dividend. Die konden daar geld mee verdienen door ze door te verkopen aan de gangsters, die zo belangrijke bedrijven in handen kregen. De maffiosi kregen een centrale rol in het systeem: zij namen de controle over de zwarte markt over, die niet langer kon rekenen op de steun van corrupte partijmensen, en zij leverden diensten aan de nieuwbakken zakenman nen of politici. Onder Gorbatsjov werd de hele samenleving geherdefinieerd: de wetten, de eigendomsrechten, … Zij die geld en macht hadden, konden de maatschappij mee naar hun hand zetten. Criminelen werden zakenmannen, zakenmannen gingen in de politiek.’

Waarom heeft Poetin daar niks tegen gedaan?

‘Mocht hij dat doen, dan zou hij het gevecht met zijn eigen elite aangaan. Toen hij aan de macht kwam, zaten de corruptie en de criminaliteit in het systeem ingebakken. Hij wilde er zich alleen van verzekeren dat de georganiseerde misdaad de belangen van de staat niet zou aanvallen. Dus zolang de maffia bazen zich aan de regels van het spel hielden, trok Poetin zich niks van hen aan en kon hij met andere zaken bezig zijn. Hij is nu achttien jaar aan de macht en van de strijd tegen de corruptie heeft hij nooit echt werk gemaakt.’

Soms zie je toch dat topmensen van het systeem worden opgepakt.

‘Klopt. Dat betekent dat ze uit de gratie zijn gevallen. In dit systeem is bijna iedereen corrupt en heeft bijna iedereen lijken in de kast zitten. Poetin weet dat hij zomaar van de ene dag op de andere een kast kan opentrekken. Hij heeft zijn omgeving in zijn macht.’

‘Net als vroeger garandeert de corruptie vandaag dat het systeem blijft draaien. De elite komt niet in opstand, want zij kan zich via de corruptie verrijken. De deal die Poetin met zijn omgeving heeft afgesproken, is: ik zorg goed voor jou, als jij goed voor mij zorgt. Het Kremlin kan dan af en toe een wederdienst vragen.’

In welke zin?

‘Mensen met banden in de georganiseerde misdaad worden als instrument in het beleid ingezet. In eigen land worden vervelende critici lastiggevallen, in het buitenland worden taken opgeknapt in het donker. In de Krim bijvoorbeeld wilde het Kremlin de illusie creëren dat een spontane opstand tegen de Oekraïense regering was uitgebroken. Daarvoor waren snel