‘Europa, isoleer Turkije zeker niet’
Idil Eser, directeur van Amnesty in Turkije, zat meer dan honderd dagen in de cel. Ze kwam voorlopig vrij door de nietaflatende internationale druk.
BRUSSEL I De Turkse samenleving is ernstig aangetast door de aanhoudende noodtoestand. Dat schrijft de mensenrechtenorganisatie Amnesty International in een nieuw rapport. De noodtoestand werd in Turkije uitgeroepen in juli 2016, in de nasleep van de mislukte staatsgreep. Maar die tijdelijke en buitengewone maatregel is vorige week al voor de zevende keer hernieuwd. Volgens Amnesty is het recht op vrije meningsuiting, vrijheid, veiligheid en een eerlijk proces tot zo goed als niets herleid. ‘Grote delen van de samenleving verkeren in een constante staat van angst’, stelt Amnesty.
Idil Eser (55) is de directeur van Amnesty in Turkije. Op 5 juli werd ze zelf gearresteerd, tijdens een workshop voor mensenrechtenactivisten, in de buurt van Istanbul. Ze zat meer dan honderd dagen vast. Het grootste deel van die detentieperiode mocht ze slechts één keer per week een uur lang praten met haar advocaat.
Spionage en terreur
‘Het duurde tot acht dagen voor de start van mijn proces voor ik wist waar ik eigenlijk van beschuldigd werd. Ik zou lid zijn van drie terroristische organisaties met een zeer uiteenlopende agenda: de PKK, de Gülenbeweging en het Revolutionaire Volksbevrijdingsleger’, zegt Idil Eser, tijdens een gesprek bij de afdeling van Amnesty in Brussel. ‘Het gaat om een Koerdischnationalistische organisatie, een islamitische groepering en een marxistischleninistische organisatie. Ik zou drie verschillende persoonlijkheden moeten hebben om tot alle drie te kunnen behoren. Verder wordt ook nog onder zocht of ik schuldig ben aan spionage en de financiering van terrorisme.’
In afwachting van de volgende hoorzitting in haar proces, in juni, is Idil Eser vrij. Er loopt ook geen reisverbod tegen haar, waardoor ze verschillende afdelingen van Amnesty in Europa kan bezoeken. ‘Dat ik voorlopig ben vrijgelaten, heeft vast te maken met de grote internationale aandacht voor onze zaak. Ik kom iedereen bedanken voor de internationale solidariteit, want die heeft gewerkt’, zegt Eser, die samen met negen andere mensenrechtenactivisten werd opgepakt. Ook zij werden tijdens de eerste zitting van het proces voorwaardelijk in vrijheid gesteld. Maar Taner Kiliç, de voorzitter van Amnesty Turkije, die een maand eerder werd gearresteerd, zit nog altijd in de cel in Izmir.
Omdat hun beider rechtszaak nog loopt, is Idil Eser uiterst voorzichtig met wat ze vertelt. Ze is ervan overtuigd dat Turkije haar laat volgen, en elk interview dat ze geeft prompt vertaalt. De Amnestydirecteur is vooral geschrokken van het arbitraire karakter van haar arrestatie, en van de aanklacht die tegen haar is geformuleerd. ‘Dat vind ik misschien wel het grootste verschil met het Turkije van de jaren tachtig. Toen was foltering nog wijdverspreid, maar tegelijk was de rechtsorde steviger ge
vestigd. Nu weet eigenlijk niemand wat de regels zijn, en wat er met je kan gebeuren. Alles is mogelijk. Het bewijs is dat de autoriteiten binnenvielen op een perfect onschuldige workshop voor mensenrechtenactivisten, en dat er daarop zo’n verwarrende aanklacht is gevolgd.’
Amnestyvoorzitter Taner Kiliç wordt ervan beschuldigd dat hij de mobiele app Bylock op zijn telefoon had staan, een app die volgens de Turkse overheid gebruikt zou worden om geheime vergaderingen mee te beleggen. Volgens Idil Eser slaat ook die beschuldiging nergens op.
In Turkije circuleren soms behoorlijk absurde samenzweringstheorieën. Zo vertelt Eser dat de voormalige burgemeester van Ankara in de aankondiging van het nieuwe seizoen van de Spaanse Netflixreeks Casa de Papel een verdoken boodschap over een nieuwe couppoging in Turkije had ‘ontdekt’.
Grotere druk
De AKP was niet altijd zo paranoïde. ‘Ooit was die partij juist de voorvechter van ruimere vrijheden, van democratisering en van toenadering tot de Europese Unie’, zegt de Turkse activiste. Volgens Wies De Graeve, directeur van Amnesty Vlaanderen,
ligt daar een kans voor Europa. ‘Er moet grotere druk uitgeoefend worden via die internationale instellingen waarvan Turkije ook lid is. Gebruik bijvoorbeeld de Raad van Europa om missies te sturen die rechtszaken kunnen volgen en evalueren. We vragen hoegenaamd niet om Turkije te isoleren.’
De Graeve heeft ook een concrete vraag voor de Europese Unie. Er gaat veel Europese steun naar Turkije, om het land te helpen bij de voorbereiding op eventueel EUlidmaatschap. ‘Wij pleiten ervoor niet langer Europees geld te stoppen in projecten van het Turkse ministerie van Justitie, zolang er niet genoeg garanties zijn dat rechtszaken in Turkije eerlijk verlopen.’
Intussen wacht Idil Eser de volgende zitting van haar proces af. ‘Natuurlijk heb ik schrik, dat is maar menselijk. Tegelijk vind ik het mijn taak om vol overgave mensenrechten te verdedigen, voor elk individu waar ook ter wereld. We hebben met Amnesty Turkije ook campagne gevoerd voor Erdogan, toen hij werd opgesloten (in 1998 werd Erdogan veroordeeld wegens aanzetten tot religieuze haat. Hij kwam na vier maanden vrij, red.). Voor mensenrechten kan er geen dubbele standaard zijn.’
‘In de jaren 1980 was foltering wijdverspreid maar tegelijk was de rechtsorde steviger gevestigd’ IDIL ESER Amnesty Turkije