Kritiek op Israël moet kunnen

HERMAN VAN GOETHEM verdedigt de cineast Ken Loach. Dat hij kritisch is voor de regeringNetanyahu, maakt van hem nog geen antisemiet.

Er is heisa rond het eredoctoraat dat de ULB gisteren aan cineast Ken Loach uitreikte. Het debat gaat niet over zijn schitterende cinematografische oeuvre, wel over de vraag of Loach – het is zoeken naar een precieze omschrijving – de kwalificatie ‘antisemiet’ of ‘negationist’ verdient.

MRsenator en emeritus ULBhoogleraar Jacques Brotchi gaf een emotioneel interview aan de RTBF waarin hij Loach verweet ‘bijna’ antisemiet en ‘impliciet’ negationist te zijn. Opmerkelijk was dat ook premier Charles Michel, oudstudent van de ULB, zich daarna in een toespraak in de grote synagoge van Brussel van dit eredoctoraat distantieerde.

Politiek spelletje

Mijn collegarector Yvon Englert reageerde terecht dat de ULB zich niet leent voor ‘politieke spelletjes’. Ken Loach kreeg dus het eredoctoraat. Een universiteit is geen politieke partij, maar met zo’n eredoctoraat is het lastig om uit het woelige politieke vaarwater te blijven.

Loach is een actief en prominent lid van de Britse Labourpartij. Die ging in 2017 gebukt onder een polemiek waarbij voorzitter Jeremy Corbyn vanuit de eigen partij antisemitisme werd aangewreven. Loach nam de verdediging van Corbyn op en ontkende ook met klem het verwijt, dat hij afdeed als een gemeen politiek spelletje. Loach heeft zich ook herhaaldelijk scherp en behoorlijk brutaal gekant tegen de houding van de opeenvolgende regeringen in Israël in de Palestijnse kwestie, en ook dat leverde hem het verwijt van antisemitisme op.

Je hebt het recht om het niet eens te zijn met het beleid van de regeringNetanyahu in de Palestijnse kwestie. Je hebt ook het recht om vragen te stellen bij de intentie om Israël uit te bouwen tot een Joodse staat, waarbij de Israëlitische nietJoden juridisch tweederangsburgers worden. Er bestaat dan ook een belangrijke Joodse oppositie, weliswaar gaat het om een minderheid, die opkomt voor een billijke regeling, zoals een tweestatenoplossing. Laten we niet vergeten dat Israël nog steeds een democratie is, met reguliere verkiezingen en vrijheid van meningsuiting. Die Joodse actievoerders zijn soms bijzonder fel in hun bewoordingen, maar ze ontkomen, uiteraard, aan het verwijt van antisemitisme.

Deze polemiek gaat niet alleen over antisemitisme, maar ook over de Tweede Wereldoorlog. Loach wordt aangewreven in 1987 de theatervoorstelling Perdition te hebben geregisseerd, over collaboratie tussen Joden en Duitsers in de context van de Holocaust. In een wereld van vrije meningsuiting is het artistieke er om zo nodig een schandaal te creëren. Het toneelstuk bood een tegengewicht tegen de toen nog weinig kritische analyses van de Jodenraden onder de nazibezetting.

Eerbaar standpunt

En dan is er ook het BBCinterview uit 2017 waarin Loach de verdediging van Corbyn opnam. De cineast kreeg zijdelings de vraag of de

Zoals Ken Loach rauwe films maakt, zo is hij ook heel direct in zijn bewoordingen

HERMAN VAN GOETHEM

Historicus en rector Universiteit Antwerpen.

Wat? De spanning tussen artistieke expressie, emotie en trauma maakte de discussie over het eredoctoraat van Ken Loach zo scherp. Holocaust wel of niet had plaatsgevonden. Loach antwoordde dat geschiedenis moet worden bestudeerd en bediscussieerd, waaraan hij in één adem toevoegde dat ook de oprichting van de staat Israël in 1948 en de rol van Israël vandaag het voorwerp moeten zijn van debat. Het was bepaald onhandig om niet duidelijk op die ene vraag te antwoorden. Ik heb zijn verklaring bekeken en herbekeken. Behalve zijn statement over Israël, hoor ik dat Loach duidelijk maakt dat hij geen voorstander is van een wet als die in België, op het negationisme. Het is een eerbaar standpunt, dat ik ook deel.

Intentieproces

Maar senator Brotchi verwijt Loach dat zijn woordenspel negationisme verbergt. Zijn argwaan en gevoeligheid zijn erg begrijpelijk, omdat hijzelf in de Holocaust als ondergedoken kind een groot deel van zijn familie verloor. Maar dat intentieproces was onterecht. Een onthutste Ken Loach zag zich genoodzaakt om een expliciete en breedvoerige publieke verklaring te geven, waarin hij ondubbelzinnig duidelijkheid schepte. Dat de Britse krant The Daily Mail een citaat uit zijn context had gehaald en daarna weigerde zijn verklaring volledig op de website te plaatsen, is bedenkelijk.

Zoals Loach rauwe films maakt, zo is hij ook heel direct in zijn bewoordingen. Dat de discussie over zijn eredoctoraat zo scherp is, is toe te schrijven aan het spanningsveld tussen artistieke expressie, emotie en trauma. Je zou voor minder uitglijden.