‘Het is tijd voor een rationele islam’
De Vlaamse moslimdenktank van Khalid Benhaddou en Brahim Bouzarif
Als een gebouw symbool kan staan voor een missie, dan is de locatie voor het kantoor van Cirra, het vorige week opgerichte expertisecentrum voor een hedendaagse islam in Vlaanderen, raak gekozen. Bezielers Khalid Ben haddou en Brahim Bouzarif ontvangen me op de hoogste verdieping van de Quantum Building, een nieuw kantoorgebouw vlak naast het Gentse Dampoortstation. Open, transparant en helder: zo willen de islamexperts ook het onderzoek en debat over de plaats van hun religie in Vlaanderen aangaan.
De oprichters bouwden een stevige reputatie op als hedendaagse denkers. Khalid Benhaddou (30) is hoofdimam van de Gentse El Fath moskee, voorzitter van het Platform Vlaamse Imams, deradicaliseringsexpert en auteur van verschillende boeken over de hedendaagse islam. Vorig jaar kreeg hij voor zijn enga gement de Prijs voor de Mensenrechten. Ook Brahim Bouzarif (34) verdiende zijn strepen als theoloog en docent. Wat ze vanuit deze uitkijktoren boven de stad willen doen, is ‘intellectueel weerwerk’ bieden in het islamdebat.
‘Er wordt zoveel rondgebazuind’, zegt Benhaddou. ‘Vooral wie kritiek heeft, heeft een rits argumenten achter de hand. Terwijl het antwoord vanuit onze gemeenschap niet op punt staat. Onze reacties zijn zwak, we debatteren niet als gelijken. Dus moeten we durven na te gaan: waar staan we voor?’
Het turbulente islamdebat wordt over de hoofden van de moslims heen gevoerd?
Benhaddou: ‘Er wordt gepraat over moslims, niet mét hen. En als dat wel gebeurt, halen we niet het niveau dat wenselijk is, wat de indruk versterkt dat het allemaal op weinig gebaseerd is. Over moskeeen of Koranscholen wordt vaak verkondigd dat het kweekvijvers zijn voor jihadisme. Klopt dat? Hoe zit het met de kwaliteit van dat onderwijs? Wij willen dat onderzoeken en aanbevelingen formuleren, zodat iedereen uit onze expertise kan putten.’
Hoe wilt u dat concreet aanpakken?
Bouzarif: ‘We gaan samenwerken met universiteiten en met de vele experts in Vlaanderen. De rapporten die we produceren, gaan we breed verspreiden in de samenleving.’
Benhaddou: ‘Daarnaast willen we het debat binnen de islam op gang brengen, onder meer door conferenties te organiseren rond thema’s die leven. Naar euthanasie, bijvoorbeeld, is bitter weinig onderzoek gedaan binnen de islam. Dat geldt ook voor andere ethische kwesties. We willen handvatten aanreiken om hierover in gesprek te gaan.’
Bouzarif: ‘De derde grote pijler gaat over intellectuele reformatie: we gaan de werken van hedendaagse islamitische denkers vertalen die hier nagenoeg onbekend zijn, zoals Mohammed Abid alJabri of Taha Abdurrahman. Wie spreekt over rationeel denken binnen de islam kan niet om deze mensen heen.’
Die Europese islam die u aanhangt…
Benhaddou: ‘De rationele islam. Ik spreek niet over de “Europese islam”. Merkwaardig genoeg spreekt Europa over Europese waarden in tijden van globalisering, terwijl we vroeger over universele waarden spraken. Een nieu we vorm van islam enten op een exclusief Europees waardestelsel zou de dualiteit met de radicale islam daarbuiten alleen groter maken. Wat zijn we daarmee? Wij pleiten voor een rationele islam, binnen of buiten Europa, die gebaseerd is op rede en ook wetenschap een plaats geeft.’
Hoe staat het met die rationele islam in Europa? Je krijgt soms het gevoel dat het net de andere kant opgaat.
Benhaddou: ‘De reactionaire islam is heel zichtbaar geworden, omdat hij een statement wil maken tégen de westerse samenleving. Het is een identiteitskwestie, die met spiritualiteit weinig te maken heeft. Maar ik zie dat als een laatste stuiptrekking, voor de rationele islam de hoofdtoon wordt.’
Bouzarif: ‘Ik merk de verandering bij mijn studenten aan de Arteveldehogeschool. Ze denken anders dan vroeger, staan open voor discussie en kritiek. Ook over the ma’s die vroeger taboe waren. Daar hebben jouw boeken mee toe bijgedragen, Khalid.’
Benhaddou: ‘In het begin merkte ik veel reserve, maar nu zijn er veel mensen die me schrijven en zeggen: “Uw werk heeft me geïnspireerd om de zoektocht naar mijn eigen traditie te starten. Ik heb al die tijd maar één kant van het verhaal meegekregen.’’’
Waarom heeft die zoektocht zo lang geduurd?
Benhaddou: ‘De religieuze beleving is lang blijven hangen tussen twee stromingen. De traditionele islam die mee kwam met de migratie: mystiek en spiritueel, maar weinig doordacht en rationeel. Religiositeit was belangrijk, meedenken over de samenleving zat er niet in. Anderzijds kreeg je vanaf de jaren 70 en 80 de politieke islam die werd verspreid vanuit het MiddenOosten, waar vaak antiwesterse retoriek in zit.’
In een interview met de ‘Groene
‘Wij pleiten voor een rationele islam, binnen of buiten Europa, die gebaseerd is op rede en ook wetenschap een plaats geeft’
KHALID BENHADDOU
Amsterdammer’ stelde u onlangs dat de kritische reflex van moslimjongeren daardoor bedroevend laag is.
Benhaddou: ‘Het valt hier beter mee dan in Nederland. Maar het blijft een bezorgdheid. Gelukkig kun je veel keren via het onderwijs. We hebben nu degelijke opleidingen voor islamleerkrachten in Brussel, Leuven, Gent, Antwerpen en Mechelen.’
Bouzarif: ‘We willen voort nadenken over dat islamonderwijs. Net zoals we dat moeten doen over de imamopleiding.’
Gaan jullie een opleiding voor imams organiseren?
Benhaddou: ‘Dat was het plan, maar het staat even on hold. Het komt de Moslimexecutieve toe, we willen hen niet voor de voeten lopen. Maar we moeten toegeven dat we voor een uitdaging staan. Er bestaat in dit land geen volwaardige academische opleiding voor imams.’
Is dat niet problematisch? Alle imams in ons land worden opgeleid in de Arabische wereld of Turkije, ze spreken vaak geen Frans of Nederlands en zijn amper vertrouwd met de Belgische samenleving.
Benhaddou: ‘Dat klopt in veel gevallen. Bovendien zijn maar 28 van de 165 moskeeën erkend. Er wordt veel van imams verwacht, maar er is geen kader waarbinnen ze deftig kunnen werken. Ze moeten onze taal spreken en ingebed zijn in onze samenleving en tegelijk de finesses van de theologie en de Arabische taal en cultuur kennen. Laat ons eerlijk zijn: zo staan er geen honderd aan te schuiven. Wij willen aan die kar trekken, maar dat heeft tijd nodig. Vlaande ren wil nu dat het snel gaat, maar veranderingen vergen tijd. De verwachtingen liggen hoog.’
Die taak rust op de schouders van enkele jonge mannen. Hebben de ge neraties voor u steken laten vallen?
Benhaddou:‘Vroeger was het gewoon geen issue. De aanslagen waren een katalysator om dat debat te voeren, helaas met angst als drijfveer. Ik ga dagelijks spreken in Vlaanderen, in twee jaar tijd heb ik 540 scholen bezocht. Het is verbazingwekkend te zien hoe weinig ook de samenleving kent over de geloofsbeleving in de islam. Het is tijd omcontext te geven, zodat bezorgde burgers zich gesterkt voelen de dialoog aan te gaan met de moslims.’
Begrijpt u die angst die leeft bij veel Vlamingen?
Benhaddou: ‘Natuurlijk. Europa zit sinds de jaren 60 in een seculariseringsproces en plots komen via migratie groepen binnen die kiezen voor een actieve, publiekelijke beleving van hun religie. Dat leidt tot spanningen. Sommigen gaan mee in het doembeeld van de “soumission”, de invasie van de islam in Europa. Sommigen zijn zelfs bereid hun eigen principes, zoals de vrijheid van religie, in vraag te stellen om die islam toch maar buiten te houden. Men verliest de redelijkheid die Europa zo ver heeft gebracht.’
‘Mijn studenten aan de Arteveldehogeschool denken anders dan vroeger, staan open voor discussie en kritiek’
BRAHIM BOUZARIF