Als een zilveren leeuw in een kooi
Je hoeft niet Ken Loach te heten om gehekeld te worden wegens kritiek op Israël, schrijft WOUTER HESSELS. Ook binnenlandse filmmakers is dat lot beschoren. Wanneer leert Israël volwassen omgaan met tegenstemmen?
In de bioscoop loopt momenteel een cinematografische parel: Foxtrot. Dat is een complexe doch beklijvende film over de tragiek en absurditeit van de militaire overmacht in Israël. Hij is gesubsidieerd door het Israëlische filmfonds. De Israëlische regisseur Samuel Maoz ontving voor Foxtrot terecht een Zilveren Leeuw op het filmfestival van Venetië. Net zoals Maoz’ speelfilm Lebanon, goed voor een Gouden Leeuw in 2009, is Foxtrot gevoed door persoonlijke ervaringen van de maker in en met het Israëlische leger.
Wegens zijn kritiek op dat leger worden Maoz en zijn film zwaar onder vuur genomen door Joodse organisaties en politici, en dan vooral door de Israëlische minister van Cultuur Miri Regev (Likoed). Zij dreigt ermee de subsidies in te trekken voor wat zij antiIsraëlische films noemt. Dat is re gelrechte censuur en zou zeer kwalijk zijn voor het democratisch karakter van Israël.
Natalie Portman
Want Israël is wel degelijk een democratie (zij het sterk gemilitariseerd), omgeven door heel wat Arabische dictaturen en censuren. Tegelijkertijd heeft dat democratische Israël het bijzonder moeilijk met kritiek op zijn bezettingsmacht en zijn gebruik van disproportioneel geweld – nu ook weer in het neerslaan van het Palestijnse verzet vanuit Gaza. Aan de anderer kant: dat het heel fanatieke Hamas hoegenaamd niet terugdeinst voor terreuracties tegen het door haar nieterkende Israël en dat de Palestijnse Autoriteit bijzonder weinig doet voor haar eigen Palestijnse bevolking, maakt ook integraal deel uit van de waarheid in het conflict tussen Israël en Palestina.
Het pleit voor Israël dat het Israëlische films financiert en prijzen toekent aan Joodse kunstenaars en intellectuelen die kritisch staan tegenover zijn bezettingspolitiek. Maar toch krijgen diezelfde artiesten voor hun kritiek vaak de banvloek over zich heen van Israëlische politici en Joodse organisaties. Het was onlangs nog het lot van de IsraëlischAmerikaanse actrice Natalie Portman, die de Israëlische Genesisprijs weigerde uit onvrede met het oorlogsbeleid van premier Netanyahu. Daarop wilden ministers Portman de Israëlische nationaliteit ontnemen. Ook Ken Loach weet intussen wat kritiek op Israël kan teweegbrengen. De Britse filmmaker ontkent Israël noch de Holocaust, maar is wel vlijmscherp voor de militaire bezettingsmacht.
Schrijvers zoals Amos Oz of David Grossman, musici zoals Daniel Barenboim en filmmakers zoals Amos Gitai, Ari Folman of Samuel Maoz zijn in hun creativiteit en vredesactivisme vaak gestuit op de dubbelzinnige houding van Israëlische politici. Hun artistieke werk wordt gelauwerd, maar ze worden ook weggezet als nestbevuilers, nog net geen antisemieten. Dat laatste is totaal van de pot gerukt, maar het bewijst hoe onvolwassen Israëlische beleidsmakers nog altijd omgaan met (zelf)kritiek.
De zeventigste verjaardag van de staat Israël is geen onverdeeld succes. Het vredevol nabuurschap en de gelijkberechtiging van alle Israëlische burgers, ook de nietJoden, zoals in Israëls onafhankelijkheidsverklaring staat, zijn nog altijd dode letter.
Problematische kolonies
Wie al in Jeruzalem en op de Westelijke Jordaanoever is geweest, kan zich niet van de indruk ontdoen dat de Joodse kolonies uiterst problematisch zijn en een duurzame vrede tussen Israël en Palestina in de weg staan. Door de onverzettelijkheid van de huidige Israëlische regering, de verdeeldheid onder Palestijnen, het autoritaire en gewelddadige Hamas en het unilaterale proIsraëlische Amerikaanse beleid van Trump is de tweestatenoplossing voor Israël en Palestina verder weg dan ooit.
In plaats van steeds aanstoot te nemen aan kritische kunst zouden Israëlische politici zoals premier Netanyahu hun beleid beter mee laten inspireren door wijsheid en dialoog in kritische boeken en dito films zoals Foxtrot. Kritiek maakt je sterker, niet
zwakker.
David Grossman, Amos Oz, Ari Folman: allen stuiten ze op de dubbelzinnige houding van Israëlische politici