Vogelbek begon als een pincet
De overgang van dinosaurussen naar vogels was complexer dan we dachten. Al lag het bewijs al die tijd onder onze neus.
Onderzoekers dachten tot nu dat het eenvoudig was: sommige dinosaurussen liepen al op hun achterpoten en hadden veren (om mee te pronken en als donsjas). Ze leerden vervolgens vliegen en onderweg kregen ze ook nog een hoornen bek. Klaar. Maar zo simpel is het niet, zeggen onderzoekers van verschillende Amerikaanse musea vandaag in Nature. Hun bek veranderde in stappen, hun schedel onderging ingrijpender veranderingen dan je op het eerste gezicht zou denken, en ook hun hersenen maakten de overgang in stappen.
‘Het bewijs lag al die tijd onder onze neus’, zei onderzoeksleider BjartAnjan Bhullar in een persmededeling. Maar het lag over verschillende musea verspreid. Toen de speurders alle brokjes van
Ichthyornis dispar onder de scanner legden en vervolgens met een 3Dprogramma aan elkaar puzzelden, werd de overgang van dino naar vogel plots veel duidelijker.
Ichthyornis dispar leefde tussen 100 en 66 miljoen jaar geleden, en ging met de andere dino’s mee ten onder toen een grote meteoriet op aarde insloeg. Maar hij was een belangrijke tussenvorm tussen dinosaurussen en vogels. Hij trok al de aandacht van Othniel Charles Marsh, een van de eerste dinospecialisten, en Charles Darwin. Maar sedert de jaren 1870 waren er geen nieuwe exemplaren meer gevonden, en de oude waren nogal fragmentarisch.
Mengvorm
Maar toen Bhullar en collega’s de museumcollecties afstroopten, ontdekten ze nog een over het hoofd geziene schedel en een paar interessante schedelfragmenten. Ze legden alle materiaal van vijf musea samen onder de scanner en puzzelden het aan elkaar.
En daar was hij: een noggeenvogel die sterk leek op een meeuw of een stern, maar dan met een bek met tanden. We zeggen ‘bek’, maar eigenlijk bedoelen we ‘kaak’: een bot waarin tanden staan. Helemaal aan het eind van die kaak zat er een hoornen punt, die als grijper kon dienen voor het fijne werk. Ter vervanging van de handen, die intussen waren opgegaan in de vleugels.
Hoewel de kop er al helemaal als een vogelkop uitzag, bleek de typische dinosauruskaak met akelige tanden ook nog aanwezig. Al zaten die tanden waarschijnlijk verborgen achter vlezige lippen. Ook de krachtige bijtspieren van
T. rex en zijn maatjes waren nog aanwezig.
Ichthyornis was op nog meer plaatsen een bizarre mengvorm van moderne vogel en klassieke dino, stelden de onderzoekers vast. Zijn hersenen bleven niet bewaard, maar aan de binnenkant van de – nauw aansluitende – schedel viel goed af te lezen welke vorm ze hebben gehad. Reeds de moderne vogelvorm. Maar tegelijk waren de slapen van de schedel nog helemaal dino, net zoals die kaak. Blijkbaar evolueerden de hersenen eerst, en volgde de kop pas daarna.
Aan het eind van de kaak zat er een hoornen punt, die als grijper kon dienen voor het fijne werk. Ter vervanging van de handen, die intussen waren opgegaan in de vleugels