TRUMP TREKT STEKKER UIT IRANDEAL
Koude douche voor Macron en Merkel
BRUSSEL I ‘We kunnen met dit akkoord niet beletten dat Iran een kernwapen ontwikkelt. Als we nu niets doen, zal de grootste staatssponsor van terrorisme op korte termijn de gevaarlijkste wapens ter wereld kunnen verwerven.’
Met die woorden heeft de Amerikaanse president Donald Trump een dikke streep getrokken door wat hij steevast omschrijft als ‘het ergste akkoord ooit’. Zonder in details te treden, kondigde hij ‘het hoogste niveau van economische sancties’ aan tegen Iran en tegen ‘elk land dat Iran helpt bij zijn streven naar kernwapens’.
Het akkoord uit 2015 beperkte in sterke mate de verrijking van uranium door Iran en organiseerde een streng inspectieregime door het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie. In ruil werden de internationale economische sancties opgeschort en kon Teheran weer beschikken over tegoeden die bevroren waren. Vooral Europese bedrijven begonnen weer zaken te doen met Iran.
De beslissing van Trump is een koude douche voor Europese leiders als de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse kanselier Angela Merkel, die Trump nog op andere gedachten hadden proberen te brengen. Het toont aan hoe weinig de Amerikaanse president zich van de Europeanen aantrekt – eerder trok hij de VS ook al terug uit het klimaatakkoord van Parijs en besloot hij de Amerikaanse ambassade in Israël naar Jeruzalem te verhuizen, terwijl hij blijft dreigen met handelssancties.
‘Europese bedrijven beschermen’
Trumps verwijzing naar ‘het hoogste niveau van sancties’ doet zelfs vermoeden dat ze ook zullen slaan op Europese bedrijven die handel drijven met Iran. Volgens The New York Times zullen Europese bedrijven 90 tot 180 dagen krijgen om hun activiteiten in Iran terug te schroeven, anders overtreden ze het Amerikaanse banksysteem. Europese en Aziatische lan den zullen volgens de krant ook verplicht worden om hun olieimport uit Iran terug te schroeven.
De Europese Commissie heeft noodplannen uitgewerkt om de belangen van de Europese bedrijven indien nodig te beschermen, vernam De Standaard. Iran sloot onder meer een contract af met het Franse oliebedrijf Total ter waarde van 4,8 miljard dollar.
De EUlanden zijn vastbesloten alles in het werk te stellen om de Irandeal te redden. Hoge Franse, Duitse en Britse diplomaten hadden gisteren nog een ontmoeting in Brussel met de Iraanse viceminister van Buitenlandse Zaken, Abbas Araghchi.
‘We willen de condities creëren voor het behoud van het kernakkoord’, aldus een bron bij het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘De transparantie en de controlemechanismen hebben meer veiligheid gecreëerd. Wij blijven het akkoord met Iran toepassen, zolang het zijn verplichtingen nakomt. Ook de komende dagen wordt het belangrijk om met ieder
een in contact te blijven en een ongecontroleerde escalatie te vermijden.’ In principe kan Iran de verrijking van uranium hervatten.
Akkoord uitbreiden
Trump is er volgens The New York Times van overtuigd dat hij met zijn harde aanpak Iran zal dwingen om te beginnen onderhandelen over een nieuw akkoord, net zoals dat gebeurde met NoordKorea. ‘Als de leiders van Iran bereid zijn om een nieuw en duur zaam akkoord te sluiten, ben ik daartoe bereid’, zei de president.
Zo’n nieuw akkoord moet de zwakke plekken van het akkoord uit 2015 aanpakken en garanderen dat het regime van de ayatollahs nooit een kernwapen kan ontwikkelen. In principe heeft Iran vanaf 2030 weer de handen vrij. De deal zegt ook niets over Irans programma voor de ontwikkeling van ballistische raketten. En met de tegoeden die vrijkwamen na de deal, sponsorde Teheran volgens Trump terreurbewegingen zoals de Hezbollah.
Macron en Merkel hebben wel oren naar die piste. De Franse president zei in een reactie dat Frankrijk, Duitsland en GrootBrittannië het akkoord willen redden door het uit te breiden. ‘We zullen collectief werken aan een ruimer kader, dat slaat op zowel de nucleaire activiteiten na 2025, de ballistische activiteiten, de stabiliteit in Syrië, Jemen en Irak.’ Volgens de Franse president staat ‘het internationale regime in de strijd tegen nucleaire proliferatie op het spel.’
Maar een anonieme hoge Iraanse functionaris sloot een uitbreiding van de deal tegenover Reuters uit: ‘De Europese ondertekenaars moeten beseffen dat Iran nooit zal instemmen met eisen die verder gaan dan het akkoord.’
‘Als de leiders van Iran bereid zijn om een nieuw en duurzaam akkoord te sluiten, ben ik daartoe bereid’
DONALD TRUMP President van VS
‘Het internationale regime in de strijd tegen nucleaire proliferatie staat op het spel’
EMMANUEL MACRON
President van Frankrijk
Het ligt voor de hand dat Iran zich bedrogen voelt door de Amerikaanse uitstap uit een akkoord waarover Washington mee heeft onderhandeld. ‘De Islamitische Republiek heeft het akkoord tot nu nageleefd en neemt het ernstig, maar de Amerikanen komen het niet na, wat aantoont dat ze niet betrouwbaar zijn’, zei de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, Mohamed Zarif.
De retoriek vanuit Teheran eerder deze week was niet altijd duidelijk. De ene politicus stelde dat nieuwe Amerikaanse sancties ‘geen enkel effect’ zouden hebben, de andere dat ‘gepast zal worden gereageerd’, een derde dat Iran met ‘verrassende acties’ voor de dag zou komen.
President Hassan Rohani, die geldt als gematigd binnen het islamitische regime, zei maandag dat ‘ofwel de nietAmerikaanse partijen zich garant stellen voor wat wij willen van het nucleaire akkoord, of we zullen ons eigen pad volgen als dat niet het geval is’.
Blijven de overige vijf ondertekenaars het akkoord uit 2015 respecteren, dan kan de deal ook zonder de Amerikanen verder, suggereerde Rohani.
Maar dat was dus vóór president Donald Trump gisteravond het ‘hoogste niveau van sancties’ aankondigde, dat ook derde landen treft die handel drijven met Iran – een hardere opstelling dan verwacht. Onmiddellijk na de toespraak van Trump herhaalde Rohani dat hij wil doorgaan met de overige vijf, maar hij liet ook de mogelijkheid open weer uranium te gaan verrijken.
Olie en gas
De krant Hayan, een spreekbuis van hardliners die direct gelinkt is met ‘Hoogste Leider’ Ali Khamenei, hekelde dan weer het hele nucleaire akkoord én Rohani’s lijn. Sinds Iran na zijn revolutie van 1979 een islamitische republiek werd, is die opperste geestelijke en politieke leider de sterkste man in het land.
Ook het hoofd van de Nationale
‘In Iran komen verschillende crises nu samen’
KARIM SADJAPOUR Analist Carnegiedenktank
Veiligheidsraad, Ali Shamkani, waarschuwde op de staatstelevisie dat Teheran helemaal uit het akkoord kan stappen. Dat is, aldus Shamkani, ‘een van de drie opties die we overwegen’. Als een complete uitstap en vasthouden aan het akkoord met de resterende internationale partners de eerste twee opties zijn, dan blijft het gissen naar de derde optie.
Iran zit daar gewrongen. Het nucleaire akkoord werd niet gesloten om humanitaire redenen, maar omdat Teheran na lang overwegen diplomatieke interactie en vooral een opheffing van de economische sancties verkoos boven een verdere isolering. Met zijn bevolking van tachtig miljoen, van wie de helft jonger dan dertig, heeft het land veel monden te voeden. De jeugdwerkloosheid wordt geschat op meer dan een kwart.
Rond de jaarwisseling trokken duizenden betogers de straten op om hun onvrede te uiten over de sociale wantoestanden en de corruptie in het land, én de miljarden die Iran pompt in zijn ingrijpende regionale politiek in Irak, Syrië, Libanon en Jemen. Dat sinds het nucleaire akkoord Iraanse olie en gas vrijuit kan worden verkocht aan onder meer China en India, is een financiële miljardentroef die Teheran niet graag wil opgeven.
Machtsstrijd
Tegelijk woedt er een voortdurende machtsstrijd tussen hardliners en meer gematigden. ‘In Iran komen verschillende crises nu samen’, meent analist Karim Sadjapour van de Carnegiedenktank. ‘Syrië kost hen handenvol geld, sjiitische milities in Irak en Jemen ook, ze hebben binnenlandse en milieucrises, vrouwen gaan de straat op en werpen hun hoofddoek af, de nationale munt zinkt steeds dieper.’
‘Maar ik acht het weinig waarschijnlijk dat een einde van het nucleaire akkoord het regime zou doen instorten en Iran plots zoals Noorwegen zou worden. Veel waarschijnlijker is dat de veiligheidsdiensten hierbij winnen, die ondemocratisch zijn en vijandig staan tegenover de VS.’