Het futuristisch manifest {1909}
Wat staat erin? ‘Wij zullen de liefde voor gevaar bezingen, energie en onbevreesdheid.’ ‘We bevestigen dat de pracht van de wereld verrijkt is door een nieuwe schoonheid: de schoonheid van snelheid.’ ‘We verheerlijken oorlog – de hygiëne van de wereld – militarisme, patriottisme en minachting voor vrouwen.’ ‘We zullen musea vernietigen, bibliotheken en academies van allerlei aard, we zullen moralisme bevechten, feminisme en elke opportunistische of utilitaire lafheid.’
De futuristen hadden het gehad met de oude garde en hun gezapigheid. Ze hielden van snelheid, industrie en technologie (‘De motorkap van een raceauto die is versierd met geweldige pijpen, als slangen met explosieve adem, is mooier dan de Nikè van Samothrake’) en wilden het Italiaanse erfgoed desnoods met geweld vernietigen. Elke vernieuwing was voor hen vooruitgang.
Wie zit erachter? De Italiaanse dichter Filippo Tommaso Marinetti publiceerde zijn manifest op 5 februari 1909 in La Gazzetta dell’Emilia; de Franse krant Le Figaro nam het over op zijn voorpagina op 20 februari. De schilders Carlo Carrà, Umberto Boccioni, Gino Severini en Giacomo Balla waren van de eersten die zich bij hem aansloten, net als de componist Luigi Russolo.
Wat heeft het opgeleverd? Nog meer manifesten, want Marinetti’s manifest vertelde niet hoe die nieuwe kunst er moest uitzien. Er volgden technische manifesten voor futuristische schilders of muzikanten, over syntax en dynamiek, over lust en zelfs over koken. De schilders experimenteerden eerst met stijlen die licht en kleur ontleedden, zoals pointillisme. Later gingen ze overwegendkubistisch schilderen – beeldtalen die anderen hadden uitgevonden.
De manier om naar kunst te kijken, om ze als sociaal, politiek of revolutionair te zien, vond wel in gang in de meeste latere kunststromingen, net als thema’s als snelheid en industrie. Russolo’s manifest over muziek met machinegeluiden, The Art of Noise, werd geadopteerd door de popgroep Art of Noise. Die zat op ZTT Records, genoemd naar Marinetti’s gedicht Zang Tumb Tumb, want Marinetti vond ook dat moderne literatuur de traditionele zinsopbouw en woordenschat mocht loslaten. Behalve muziek en literatuur is de film erg beïnvloed door de futuristische aanbidding van jeugd en agressie.
Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, verloren oorlog en geweld veel van hun aantrekkelijkheid. Boccioni had met Unieke vormen van continuïteit in de ruimte voor het eerst beweging in een sculptuur gevat. Maar hij en de architect Antonio Sant’Elia overleefden de oorlog niet. Het dadaïsme, als reactie tegen de oorlog, nam de fakkel van provocatie en absurdisme over. Marinetti’s Futuristische Politieke Partij ging in 1919 op in Mussolini’s fascistische partij, wat de erfenis van de futuristen lang overheerste. (isg)