‘Ik denk dat onze ervaring met het memoriaal voor de Brusselse aanslagen meegespeeld heeft’
De herdenkingsplek voor de slachtoffers van Anders Breivik op het eiland Utøya wordt mee vormgegeven door Bureau Bas Smets.
‘Het onderwerp ligt gevoelig’, zegt Bas Smets (42) aan de telefoon uit Los Angeles. Hij heeft zopas vernomen dat zijn bureau geselecteerd is voor het memoriaal in Utøya. Dat doet hij samen met het Noorse bureau Manthey Kula en met Matthias Ekman, die onderzoek deed naar gedenktekens.
‘Ik vermoed dat onze ervaring met het memoriaal voor de Brusselse aanslagen meegespeeld heeft’, zegt Smets. ‘Toen hebben we als voorbereiding veel gepraat met organisaties die de slachtoffers begeleidden. Die gaven te kennen dat ze niet zozeer een gouden plaquette in het centrum van Brussel wilden, maar een rustige plek waar ze aan contemplatie konden doen.’
Dat werd uiteindelijk een plek in het Zoniënwoud. Smets bracht er 32 elementen van blauwe hardsteen aan, het materiaal dat bij ons zo vaak gebruikt wordt voor grafstenen. Die schikte hij in een cirkel. Daaromheen plaatste hij 32 bomen, evenveel als er slachtoffers waren in Zaventem en de Brusselse metro. Het waren jonge bomen, die nog lang doorgroeien.
‘Dat was een eenvoudige en krachtige geste’, zegt hij. ‘De vraag die voorop staat is hoe je best kunt omgaan met je verdriet. En hoe je een symbool kunt aanbrengen waar hoop en leven uit spreekt. Zo’n signaal heeft de Noorse overheid in gedachten.’
Goed luisteren
De laureaten zijn gekozen op basis van hun visie en ervaring. Een ontwerp is er nog niet. ‘Conform het Noorse overlegmodel gaan we nu eerst goed luisteren naar alle betrokkenen. Dat er zoveel tijd overheen gaat, bewijst hoe gevoelig het onderwerp ligt. De aanslagen van Anders Breivik vonden plaats in 2011, die van Brussel in 2016 en dat memoriaal is er al.’
Vorig jaar annuleerde Noorwegen het voorstel van de Zweedse kunstenaar Jonas Dahlberg. Die stelde in 2014 al zijn voorstel Memory wound voor. Door een insnede van 3,5 meter te maken in de landtong voor Utøya wou hij een ‘symbolische wonde’ suggereren.
Buurtbewoners vonden het ontwerp te ingrijpend. Ze noemden het een ‘verkrachting van de natuur’ en een ‘toeristische attractie’. Het idee om door het memoriaal constant herinnerd te worden aan de tragische gebeurtenissen vonden ze ondraaglijk. Via de rechtbank slaagden ze erin het project te kelderen.
Om de gemoederen te bedaren nam Statsbygg, de Noorse Regie der Gebouwen, het project in handen. Na de discussie ging die op zoek naar een kleinschaliger voorstel. Het memoriaal komt nu bij Utøykaia, waar reizigers de ferry naar Utøya nemen.
Tijdens een raid maakte Anders Breivik in 2011 op het eiland Utøya 69 slachtoffers, voornamelijk jongeren op vakantiekamp.