Rutte blaft naar Moskou, maar bijten is moeilijk
Nederland en Australië stellen Moskou aansprakelijk voor het neerhalen van vlucht MH17. Maar hoe groot is de kans dat Rusland gestraft wordt?
BRUSSEL I Ligt de Russische president, Vladimir Poetin, wakker van de conclusie van het Joint Investigation Team (JIT) dat het onomstotelijk vaststaat dat de MH17vlucht werd neergehaald door een Bukraket van het Russische leger? Prettig zal hij het niet vinden, maar grote zorgen over de diplomatieke en juridische gevolgen voor zijn land maakt hij zich voorlopig niet. De reactie uit Moskou was voorspelbaar arrogant. Niet wij, maar de Oekraïeners hebben het gedaan.
De politieke druk ligt vooral bij de Nederlandse regering. Premier Mark Rutte moet de Nederlanders laten zien dat hij niet met zich laat sollen. Hij heeft van bij het begin hoog ingezet. Hij beloofde er alles aan te doen om de daders op te sporen en voor een rechtbank te brengen. De onderste steen moest boven, zei hij onmiddellijk na de ramp.
Daarom brak hij donderdag een handelsbezoek aan India af en keerde terug naar Den Haag om meteen de diplomatieke druk te verhogen op Moskou. Zijn minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, kondigde gisterochtend aan dat Nederland, samen met Australië, Rusland aansprakelijk stelt voor zijn aandeel in het neerhalen van vlucht MH17. Volgens Blok moet Rusland de nabestaanden een ‘passende compensatie’ geven. Hij wilde nog niet speculeren over bedragen. Den Haag zal daarover overleg plegen met Moskou.
Lange adem
Maar hoe groot is de kans dat dit iets oplevert? Blok voegde er meteen aan toe dat het een proces van lange adem zal worden. De Nederlandse regering hoopt dat andere landen, waaronder België, zich aansluiten bij de procedure. Maar ons land houdt de boot voorlopig af. Minister van Buitenlandse Zaken, Didier Reynders, hield het bij een steunbetuiging: ‘België hoopt dat de beslissing van Nederland en Australië kan leiden tot de uitvoering van resolutie 2166 van de VNVeiligheidsraad. Die resolutie van 21 juli 2014 bepaalt dat de verantwoordelijken verantwoording moeten afleggen en dat alle landen daaraan hun volledige medewerking moeten verlenen.’
Rusland heeft die resolutie ondertekend, maar sindsdien heeft het
De reactie uit Moskou was opnieuw voorspelbaar arrogant. Het waren niet wij, maar de Oekraïeners Meer dan wat naming and
shaming zal de zitting in de VNVeiligheidsraad niet opleveren. Rusland heeft een vetorecht
staalhard ontkend dat het verantwoordelijk is voor aan aanslag. Poetin herhaalde gisteren dat de raket ‘natuurlijk niet’ van Rusland was. En wie niet verantwoordelijk is, moet ook niet betalen.
In elk geval wordt de zaak dinsdag opnieuw besproken in de VNVeiligheidsraad. ‘Nederland zal Rusland zeker recht in de ogen kijken als dit onderwerp aan de orde is’, zei Blok. Duitsland, het VK, de Navo en de EU lieten al weten dat ook zij willen dat het Kremlin verantwoording aflegt. Maar meer dan wat naming and shaming zal de zitting niet opleveren. Rusland heeft een vetorecht.
Namen noemen
Een groep van 270 nabestaanden van Nederlandse slachtoffers gooit het over een andere juridische boeg. Zij stappen naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens voor een schadeclaim. Dat heeft de Amerikaanse advocaat Jerry Skinner bekendgemaakt. Hij deed dat eerder al namens 33 Maleisische, Australische en NieuwZeelandse nabestaanden. Per nabestaande eist Skinner een miljoenenbedrag. Het Europees Hof is volgens Skinner de enige rechtbank die particulieren toestaat claims in te dienen tegen Rusland.
De aansprakelijkstelling staat los van de mogelijke vervolging en berechting van daders. Het JIT heeft nog geen namen van militairen bekendgemaakt, maar het is duidelijk dat de onderzoekers specifieke personen op het oog hebben.
Het onderzoekscollectief Bellingcat, dat vorig jaar al uitbracht dat de Russen achter de aanslag zaten, gaf wel al namen vrij. Op basis van onder meer telefoontaps concluderen de onderzoekers dat inlichtingenofficier Oleg Ivannikov nauw bij de aanslag betrokken was. Op het moment van de ramp werkte hij in het oosten van Oekraïne, in de opstandige regio’s waar ook de Russen actief waren.
Eerder zou Ivannikov onder een schuilnaam minister van Defensie zijn geweest in ZuidOssetië, een proRussisch republiekje dat zich met Russische steun heeft afgescheiden van Georgië. Later was hij ook actief in de Syrische burgeroorlog. Als Ivannikov een van de opdrachtgevers is, moet ook het Russische ministerie van Defensie – en dus ook Poetin – op
de hoogte zijn geweest. Eind vorig jaar noemde Bellingcat ook al de naam van generaal Nikolai Tkatsjov.
Militairen opofferen?
Is het mogelijk dat Rusland deze mannen ‘opoffert’? Ook die kans is klein. Moskou levert nooit onderdanen uit. Verdachten kunnen, als ze internationaal geseind zijn, wel altijd in een ander land opgepakt worden. Daarvoor liggen zeker plannen op tafel. Ivannikov reist dus beter niet naar het Westen.
Er kan ook altijd een rechtszaak komen zonder dat de verdachten aanwezig zijn. Zeker is dat er geen internationaal tribunaal, opgericht door de VNVeiligheidsraad, komt. Het onderzoeksteam had dat het liefst gehad, maar Rusland blokkeerde het initiatief via zijn vetorecht. Als er al een rechtszaak komt, zal het voor een Nederlandse rechtbank zijn.
En extra economische sancties voor Rusland? Ook daarvoor moet Nederland niet rekenen op veel steun. Binnen Europa is het al niet evident om de bestaande sancties – na de inval in de Krim – telkens verlengd te krijgen.