Een adellijke misdaadroman
Debutant Niklas Natt och Dag laat je in 1793 proeven van het achttiendeeeuwse Stockholm in al zijn (vieze) geuren en kleuren. Het boek laat je tot de slotscène niet meer los.
Stockholm in 1793: een open riool. Niklas Natt Och Dag 1793.
Vertaald door Lammie PostOostenbrink, Prometheus, 400 blz., 22,50 €. (eboek: 13,50 €). Oorspronkelijke titel: ‘1793’ 793, het debuut van de Zweedse auteur Niklas Natt och Dag, is een overtuigende historische misdaadroman die je meevoert naar het Stockholm van het einde van de achttiende eeuw, waar de vondst van een gruwelijk verminkt lijk een hele stad en samenleving op hun kop zet. De roman maakt de grote ambitie die ervan afdruipt meer dan waar.
Niklas Natt och Dag (1979) is een telg uit de oudste adellijke Zweedse familie die haar sporen in de geschiedenis van het land heeft nagelaten. Zijn voorvaderen vochten tegen allerlei overheersers en vermoordden in de vijftiende eeuw de leider van een opstand tegen de Zweedse koning. De opvallende achternaam (‘Nacht en Dag’) verwijst naar het wapenschild van de familie, dat zelfs op Zweedse munten te vinden was.
In het nawoord bij deze debuutroman verwijst Natt och Dag meteen naar de enorme hoeveelheid research die hij deed, en dat merk je. De roman bulkt van de saillante details over hoe de mensen destijds woonden, wat ze aten en hoe ze overleefden in een chaotische stad. Dat leven was voor het overgrote deel van de bevolking geen pretje en Natt och Dag slaat elk romantisch beeld aan diggelen. Stockholm was op het einde van de achttiende eeuw een open riool waar de geur niet te harden was, de vuiligheid overal op straat lag, de sjofele huizen broeihaarden van ziektes en ongedierte waren en de mensen blij mochten zijn wanneer ze de dertig haalden. Soms gaat de gruwel wel erg ver wanneer hij een publieke executie beschrijft waarbij de beul zo dronken is dat hij liefst vijf keer moet aanleggen voor hij het hoofd van de romp heeft gescheiden.
Het speurdersduo dat in de misdaad moet oplossen is bepaald niet alledaags. Cecil Winge is een jonge jurist die lijdt aan de tering en stervende is. Zijn kompaan Mickel Cardell is een oorlogsveteraan met één arm, die voor wat penningen en veel drank werkt als buitenwipper en nachtwacht in dienst van de schout. Hij is het die een gruwelijk verminkt lijk vindt waarvan de armen en benen zijn geamputeerd, de tong werd uitgerukt en de ogen werden uitgestoken. Blijkbaar werden de verwondingen geleidelijk aangebracht, waardoor het slachtoffer vele weken immense pijnen moet hebben geleden.
De Sade
Is Cardell eerder een rouwdouw en een man van de actie, dan is Winge de intellectueel. Hij is een bedachtzame jongeman die heeft gehoord van de revolutionaire ideeën die in Europa de ronde doen en waarvan nogal wat notabelen en politici bang zijn dat ze ook de Zweedse maatschappij zullen ontwrichten. Net nu zou dat heel ongelegen komen, want het land gaat gebukt onder een institutionele crisis. De vorige koning, Gustav III, werd in maart 1792 tijdens een gemaskerd bal vermoord. Omdat zijn oudste zoon nog minderjarig is, werd een regent aangesteld, maar de politieke situatie is hoogst onstabiel en de paranoia regeert. Winges onderzoek leidt hem naar een geheime groepering waar alleen puissant rijke lui lid van kunnen worden. Zij komen samen in een luxebordeel waar de perversiteiten zo uit een verhaal van De Sade kunnen komen.
Ook twee andere personages worden uitgebreid gevolgd. Kristover Blix is een jonge leerlingchirurgijn die, omdat hij door zijn liederlijke leven schulden heeft opgebouwd, een speelbal van een groter complot wordt. Anna Stina Knapp is een jonge vrouw die wordt beschuldigd van prostitutie en in een groezelig ‘spinhuis’ terechtkomt, waar ze haast onafgebroken strengen wol moet spinnen. Blix vertelt in lange brieven aan zijn zus over zijn belevenissen en hoe hij een deel van een misdadig complot wordt. Ook Knapps leven wordt overhoopgehaald door de vondst van het geschonden lijk.
Secuur
is geen doordeweeks misdaadverhaal. Het boek is verbluffend geschreven en Natt och Dag neemt zijn tijd om scènes rijkelijk uit te werken. Zo zou in de handen van een minder getalenteerde schrijver de uiteindelijke beschrijving van de moord op het slachtoffer bulken van de gore details. Die details schuwt Natt och Dag niet, maar hij formuleert secuur en werkt niet op plat effectbejag. Zijn beschrijvingen zijn doorleefd en geloofwaardig. Op dezelfde precie ze manier bouwt hij de plot uit, die gelukkig niet uitmondt in een ondoorzichtig kluwen van raadsels. Ik vermoed dat de Zweedse achttiendeeeuwse geschiedenis voor de meesten niet tot het verplichte lessenpakket behoorde, maar ook daarin leidt en stuurt de auteur de lezer genoeg zodat de historische achtergrond geen wirwar van namen en gebeurtenissen wordt.
Tegen de regels
Wie dit boek alleen maar leest om het raadsel van het verminkte lijk opgelost te zien, moet geduld oefenen. Natt och Dag zondigt tegen een klassieke regel uit de misdaadliteratuur die stelt dat elk feit of elk personage in het boek een element moet vormen in de oplossing van het raadsel. Maar zijn nauwgezette beschrijving van plaatsen en personages, en zijn zorgvuldig verhaal maken dat je opslorpt en niet meer loslaat voor je de ontroerende eindscène hebt gelezen. Natt och Dag is erin geslaagd drie romans in één te schrijven waarin geschiedenis, misdaad en ideeën op een gebalanceerde manier met elkaar verenigd zijn.
Wie dit boek alleen leest om het raadsel van het verminkte lijk opgelost te zien, moet geduld oefenen