Eersteklasbegrafenis voor harde Brexit

Tot een echte breuk komt het niet

DOMINIQUE MINTEN, ILLUSTRATIE RHONALD BLOMMESTIJN

BRUSSEL I ‘Brexiteers, haal jullie begrafeniskostuum uit de kast en rouw in stilte. De wat wereldvreemde poging om opnieuw onafhankelijk te worden, is mislukt. Het land wordt niet opnieuw soeverein. Niet in maart 2019, niet na de transitieperiode en zelfs niet in de verre toekomst.’

Aan het woord is Ambrose EvansPritchard, chef internationale economie bij

The Telegraph, de grootste kwaliteitskrant van het Verenigd Koninkrijk én uit gesproken proBrexit. Zijn column gisteren getuigde van grote somberheid. Volgens hem is het doek gevallen. De kans dat zijn land zich helemaal losmaakt van het vermaledijde en bureaucratische Brussel, is in rook opgegaan.

‘De politieke klasse in Westminster schuifelt naar een dubbele omhelzing van de Europese Unie. We blijven in de eengemaakte markt en de douaneunie. Het hele EUpakket kortom, maar dan zonder vetorecht in de Europese Raad, zonder Europese Parlementsleden die het heft in handen kunnen nemen en zonder rechters bij het Europees Hof van Justitie die weerwerk kunnen bieden aan de Napoleontische rechtspraak.’

Varkentje spartelt tegen

Het is nog een tikje vroeg om EvansPritchard gelijk te geven, maar hij legt in elk geval de vinger op een wonde die de harde Brexiteers steeds meer pijn begint te doen. De kans op een harde Brexit slinkt elke dag.

Voor wie al lang heeft afgehaakt, even een stand van zaken. Over twee weken (23

juni, red.) is het precies twee jaar geleden dat de Britten in een referendum voor een Brexit kozen. Hoewel duizenden rappor

‘Het land wordt niet opnieuw soeverein. Niet in maart 2019, niet na de transitieperiode en zelfs niet in de verre toekomst’

AMBROSE EVANSPRITCHARD

The Telegraph

ten en evenveel politici hadden gewaarschuwd dat een uitstap uit de EU tot economische rampspoed en politieke impasse zou leiden, stemde 52 procent van de Britten pro exit.

Hoe die scheiding precies moest verlopen en welke soort relatie het Verenigd Koninkrijk nadien met de Europese Unie kon opbouwen, waren zorgen voor later. Rationele stemmen die erop wezen dat het VK en de EU via duizenden regels en wetten innig met elkaar verbonden zijn en dat een scheiding bijzonder moeilijk zou worden, werden weggelachen. ‘Brexit is Brexit’ en ‘beter geen deal dan een slechte deal’, waren aanvankelijk de favoriete oneliners van Theresa May. Hoewel de nieuwe premier – weliswaar met de handrem op – tegen de Brexit campagne had gevoerd, zou zij dit varkentje wel eens wassen. Twee jaar later spartelt het varkentje harder tegen dan ooit.

Eind vorig jaar bereikten de Europese en de Britse onderhandelaars een krakkemikkig akkoord over de scheidingsmodaliteiten. Er kwam een oplossing voor de rechten van de meer dan drie miljoen EUburgers die in het VK wonen en werken, en voor de Britten op het Europese vasteland. Londen beloofde ook om de openstaande factuur bij Europa te betalen.

Maar het probleem van de Ierse grens – er mogen onder geen beding opnieuw controles komen – bleef in een politieke

flou artistique gehuld. Londen leek aanvankelijk akkoord te gaan met de oplossing van de EU – NoordIerland blijft lid van de douaneunie – maar moest onder druk van NoordIers protest inbinden.

Warrig noodplan

En toen moest het echte werk nog beginnen. Op de vraag welk soort handelsverdrag het VK met de EU wil ondertekenen, heeft May nog altijd geen antwoord gegeven. Integendeel, ze probeert steeds meer tijd te kopen. Dat deed ze gisteren opnieuw.

Bedoeling is dat ze een ‘witboek’ publiceert waarin ze de toekomstige relatie uit de doeken doet. Dat is dringend nodig, want uiterlijk tegen oktober moeten de Europese regeringsleiders hun fiat kunnen geven aan het nieuwe handelsverdrag. Zo niet, dreigt de Brexit te eindigen in een ‘no deal’ en de gevolgen daarvan kunnen catastrofaal zijn. The Sunday Ti

mes publiceerde afgelopen weekeinde de mogelijke scenario’s en geen van allen stemt vrolijk. In het meest apocalyptische scenario krijgt het VK te kampen met een tekort aan voedsel, medicijnen en brandstof.

Maar in plaats van het witboek legde May gisteren een warrig ‘noodplan’ op tafel. Het komt erop neer dat het VK eventueel tot eind 2021 in de douaneunie blijft. Let wel, dit plan treedt alleen in werking als het VK en de EU tegen oktober niet tot een akkoord komen over de toekomstige handelsrelatie.

Hoewel de Europese lidstaten geen tijdelijke toestanden willen – het creëert alleen maar meer onzekerheid – schoot Europees hoofdonderhandelaar, Michel Barnier, het voorstel niet meteen af. ‘We zullen het onderzoeken met drie vragen: is het een werkbare situatie om een harde grens (met Ierland) te vermijden? Respecteert het de integriteit van de eenheidsmarkt en de douaneunie? En is het bestand tegen elke storm?’

De kans is reëel dat het antwoord ‘neen’ zal zijn. De Ierse premier, Leo Varadkar, was meteen duidelijk. Hij wil er niet van weten omdat het risico blijft bestaan dat er nadien een harde grens komt met zijn land.

Brexitlimbo

Dit noodplan maakt opnieuw duidelijk dat het VK nog lang erg nauw verbonden zal blijven met de EU. De harde Brexit krijgt stilaan een eersteklasbegrafenis. Dat schrijft ook James Forsyth, de hoofdredacteur van The Spectator, het politieke magazine dat de harde Brexiteers een stem geeft. ‘Hier gaat het idee dat we de controle over het land gingen terugpakken. Het gevaar van dit noodplan is dat het VK in een permanente Brexitlimbo blijft. We blijven onder de Europese regels vallen en die beletten ons een fundamenteel ander economisch model te ontwikkelen.’

‘Het wordt in elk geval steeds duidelijker dat de hele Brexitretoriek van het terugwinnen van soevereiniteit op valse beloftes was gebouwd’, zegt Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek (KU Leuven). ‘De harde economische realiteit haalt de Brexiteers eindelijk in. Het Verenigd Koninkrijk is gewoon te klein om opnieuw helemaal soeverein te worden. Zelfs de Amerikaanse president Trump heeft het niet makkelijk de VS in die richting te sturen.’

De vraag is of dat inzicht zelfs niet bij de harde Brexiteers aan het dagen is. Volgens Forsyth zijn er in elk geval nauwelijks nog Brexiteers die vinden dat het de goede kant uitgaat met de scheiding. ‘Alleen zijn ze erg verdeeld over wat ze kunnen doen. Moeten ze May voorlopig laten zitten en een eventuele slechte deal later alsnog aanpassen, of moeten ze haar zo snel mogelijk dumpen?’

Eurofiele Lords

‘Maar ook de harde Brexiteers moeten erkennen dat in het parlement geen meerderheid een Brexit steunt waarin alle banden met de EU verbroken worden’, stelt Henry Newman, directeur van de denktank Open Europe.

Premier May moet inderdaad niet alleen rekening houden met de harde Brexiteers in haar regering en in haar partij, maar nog veel meer met het Lagerhuis. Volgende week buigen de parlementsleden zich over de ‘EU Withdrawal Bill’. Die kaderwet moet ervoor zorgen dat het VK na de Brexit blijft functioneren.

In het Hogerhuis zijn de voorbije maanden aan die wet amendementen toegevoegd die indruisen tegen de Brexit die May voor ogen heeft. De eurofiele Lords willen dat hun land erg dicht bij de EU blijft. Daarom schrapten ze de uittredingsdatum van 29 maart 2019 en houden ze de mogelijkheid open dat het VK lid blijft van de Europese Economische Ruimte en zelfs van de douaneunie. Ook in het Lagerhuis is daarvoor een meerderheid te vinden. De vraag is of er genoeg Conservatieve parlementsleden zijn die hun diepe overtuiging laten primeren op trouw aan May.

Interessant was de boodschap van de Noorse premier, Erna Solberg, deze week aan de Britten. De Noren hebben in 1994 in een referendum beslist dat ze geen lid wilden worden van de EU. Noorwegen is wel lid van de Europese Economische Ruimte en heeft op die manier toegang tot de eengemaakte markt, op voorwaarde dat ze de Europese spelregels voor de markt toepassen. ‘We proberen vooraf op die besluiten te wegen, maar uiteindelijk is het Brussel dat beslist’, zei Solberg. Tot zover de mythe van soevereiniteit.

Vrees voor integriteit

En het kan allemaal nog erger voor het Verenigd Koninkrijk. ‘Niet alleen krijgt het zijn soevereiniteit nauwelijks terug, op termijn moet het zelfs vrezen voor zijn integriteit’, zegt Van Hecke. ‘Want dat is de paradox van de Brexit. De EU maakte dat het VK bij elkaar bleef. Als de Brexit niet op een ordelijke manier geregeld raakt, groeit het risico op een uiteenvallen van het koninkrijk. Dat maakt de Ierse grenskwestie – meer nog dan het Schotse verzet – duidelijk.’

Van Hecke sluit niet uit dat May alsnog van mening verandert en kiest voor een verlengd verblijf in de douaneunie. ‘Dat is de eenvoudigste manier om het Ierse grensprobleem min of meer op te lossen. Nu noemt ze de douaneunie nog een rode lijn die ze niet wil overschrijden, maar ze maakte al eerder bochten van 180 graden.’

‘De EU maakte dat het VK bij elkaar bleef. Als de Brexit niet op een ordelijke manier geregeld raakt, groeit het risico op een uiteenvallen van het koninkrijk’

STEVEN VAN HECKE

KU Leuven