Wil Orban deze EU kapot?

Vergeet de Griekse financiële crisis. De komende weken worden cruciaal om de pijlers van het Europese project intact te houden. Want migratie, Viktor Orban en de Poolse kwestie doen het in zijn voegen kraken.

BRUSSEL I De Europese top van 28 en 29 juni wordt de belangrijkste sinds juli 2015, toen de EUleiders op het nippertje Griekenland een derde reddingsboei toegooiden. De sfeer is extra gespannen door de politieke situatie in Italië, waar de radicaalrechtse Lega van Matteo Salvini de lijnen uitzet.

De zenuwachtigheid is af te leiden uit het intense overleg. De Franse president, Emmanuel Macron, ontving vrijdag de Italiaanse premier Giuseppe Conte, van wie iedereen zich afvraagt of hij wel iets in de melk te brokkelen heeft. Macron reist dinsdag naar Meseberg, net buiten Berlijn, voor een ontmoeting met kanselier Angela Merkel en Commissievoorzitter JeanClaude Juncker.

Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, trekt naar Rome voor een ontmoeting met Conte en naar Madrid, waar de sociaaldemocraat Pedro Sanchez een minderheidsregering leidt.

1. Het giftige migratiedossier

Juncker sprak de voorbije week per telefoon met ongeveer de helft van de 28 EUleiders om alsnog een uitweg te zoeken in het dossier dat sinds 2015 de sfeer vergiftigt: migratie. Bij de Commissie heeft men de indruk dat Tusk niet veel zin heeft om zijn vingers aan dit onmogelijke dossier te verbranden. Bovendien heeft de Pool zijn eigen rol als bemiddelaar deels ondermijnd door vorig jaar al expliciet de kant te kiezen van de hardliners in dit dossier.

Er is al veel werk verzet om het asielsysteem te hervormen, maar het symbooldossier van ‘Dublin’ – dat bepaalt welk land verantwoordelijk is voor de afhandeling van een asielaanvraag – blokkeert alles.

Zoals het incident met de Aquarius deze week duidelijk maakte, is de rationaliteit weg. Het dossier is gekaapt door politici die inspelen op de angst van de bevolking en het ene (soms onhaalbare) idee na het andere lanceren. ‘Alsof het bouwen van een kamp voor afgewezen asielzoekers in Albanië de zaak kan oplossen’, klinkt het in de Commissie. Of dat men in een soort neokolonialisme asielzoekers kan afzetten in Tunesië, dat daar niet wil van weten.

Met Salvini als minister van Binnenlandse Zaken in Rome is de flexibiliteit weg. De Italiaanse premier Conte zei vrijdag na zijn ontmoeting met Macron dat Italië een nieuw plan voor de hervorming van het asielsysteem zal presenteren. Maar de Commissie probeert iedereen ervan te overtuigen dat 90 procent van het werk gedaan is en dat alleen de hervorming van Dublin nog een struikelblok is.

De V4 – Hongarije, Polen, Slovakije en Tsjechië – willen niet weten van gedwongen solidariteit, zoals een spreidingsplan. Juncker en Merkel hebben hun positie intussen afgezwakt en stellen nu een vorm van ‘flexibele solidariteit’ voor. Het jongste Bulgaarse compromisvoorstel ging al een heel eind in die richting, maar de V4 blijven halsstarrig.

Stilaan rijst zelfs de vraag of Orban het migratiedossier niet aangrijpt om de EU te ondermijnen en op te breken, en het Euro pese project op termijn te herleiden tot een los samenwerkingsverband tussen staten, zonder Commissie of een Europees Hof van Justitie. Die gedachte was enkele jaren geleden ondenkbaar. Dat ze nu opduikt, typeert het wantrouwen tussen de lidstaten.

2. De Poolse kwestie

Moeten we de Poolse regering aanpakken wegens de ondermijning van de schei ding der machten? En zo ja, hoe? Ook die kwestie gaat naar een hoogtepunt. Op 3 juli wordt er een wet van kracht die de Poolse regering de kans geeft om 40 procent van de rechters van het Hooggerechtshof met pensioen te sturen en te vervangen door volgzame exemplaren.

De lidstaten beslisten woensdag dat er op 26 juni – twee dagen voor de Europese top – een hoorzitting komt met Polen over de toestand van de rechtsstaat. Maar slechts veertien lidstaten steunden dat standpunt. Italië bijvoorbeeld onthield zich – wat nog eens duidelijk maakte dat de zaken fundamenteel veranderd zijn in Rome.

Bovendien splijt de zaak ook de Commissie. Gestuurd door Martin Selmayr, zijn exkabinetschef die nu de hoogste ambtenaar is van de Commissie, wilde Juncker de zaak niet op de spits drijven. Hij botste daarbij

op zijn Nederlandse adjudant, de sociaaldemocraat Frans Timmermans, die bevoegd is voor het dossier en het pleit won.

Velen vragen zich af wat Selmayr en Juncker bezielde? Wilden ze de Polen masseren voor de moeilijke onderhandelingen over het financieel meerjarenprogramma 20212027? Of speelt Europese partijpolitiek mee? De Europese Volkspartij onderhandelt met de conservatieve Poolse regeringspartij PiS over een eventuele aansluiting bij de christendemocratische/conservatieve fractie na de volgende Europese verkiezingen.

3. De meerjarenbegroting

Met die gesprekken, waar niet iedereen in de EVP gelukkig mee is, anticipeert de EVPtop op een scenario waarbij de traditionele proEuropese fracties na de verkiezingen van mei 2019 geen meerderheid hebben in het parlement. Die kans wordt zelfs reëel als de EUleiders geen akkoord bereiken over migratie, en extreemrechts dit tot hét thema van de verkiezingen kan maken.

Juncker en Merkel willen daarom op de Europese top de andere EUleiders ervan overtuigen dat het cruciaal is om haast te maken met het afronden van de onderhandelingen over de volgende meerjarenbegroting 20212027. Het gebeurt best voor de Europese verkiezingen, nu er nog wel een ruime proEuropese meerderheid is in het Europees Parlement – dat ook zijn zegen moet geven.

Maar Oostenrijk, dat op 1 juli tijdelijk EUvoorzitter wordt, vindt die strikte timing niet realistisch aangezien elke lidstaat wel ergens een probleem heeft met het voorstel van de Commissie. Terwijl Merkel heeft laten uitschijnen dat Duitsland bereid is om meer bij te dragen in de Europese meerjarenbegroting, staat de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz op de rem: een kleinere EU betekent voor hem een kleinere begroting.

Ook in het migratiedossier gaat Kurz frontaal in tegen Merkel. Hij werkt aan een as met Viktor Orban en Horst Seehofer, de CSU’er die de Duitse minister van Binnenlandse Zaken en de kwelgeest van de Duitse kanselier is. Seehofer heeft Merkel een ultimatum gesteld voor de goedkeuring van zijn ‘Masterplan Migratie’, nog voor de Europese top (DS, 15 juni). Merkel vecht voor het overleven van haar regering, en dat dreigt haar ook op het Europese niveau te verzwakken.

Toch is er ook goed nieuws. Volgens Macron is de kans groot dat hij samen met Merkel op de Europese top een akkoord zal kunnen presenteren voor de versterking van de economische en monetaire unie.

In het migratiedossier is de rationaliteit weg. ‘Alsof het bouwen van een kamp voor afgewezen asielzoekers in Albanië de zaak kan oplossen’