WAAROM ‘de Mack’ heropgebouwd moet worden
De rook is weggetrokken, het puin smeult niet lan ger. Exact een week gele den brak er brand uit in de Glasgow School of Art. Met haar ligging op Garnethill is ze niet al leen een hoogtepunt in de stad, ze is dat ook in het oeuvre van Charles Rennie Mackintosh.
De beelden van de uitslaande vlammen gingen de wereld rond. 120 brand weerlui gingen met man en macht de strijd aan om het gebouw te redden. Er stond wat op het spel, natuurlijk. Mac kintosh is een van de tenoren van de art nouveau, die architectuur zo maniakaal toepaste dat hij tot zelfs de sleutelgaten ontwierp. Hoewel hij na zijn roemloos ontslag in 1914 de stad verliet om er nooit weer te keren, herdenkt Glasgow dit jaar de honderdvijftigste verjaardag van zijn wonderkind.
In april doorploegden we de stad om zo veel mogelijk van de 51 realisaties te zien die Mackintosh er achterliet. Staande voor de Glasgow School of Art probeerden we tussen de werfschermen de vorderingen van de restaurateurs te zien. Ondertussen hoorden we de enthousiaste commentaren van de gids. Hij vertelde onder meer hoe dit monument na een gigantische fundraising met Brad Pitt en Doctor whoacteur Peter Capaldi aan de 35 miljoen pond geraakt was voor een renovatie. In februari 2019 zou het opnieuw de deuren openen.
Tot vorige week vrijdagavond de tragedie toesloeg. Nog maar eens. Vier jaar eerder was het gebouw immers al eens in de as gelegd. Wie had ooit gedacht dat Schotland zich zou profileren als culturele brandhaard? Die eerste brand leek aanvankelijk desastreus, maar na een grondig onderzoek bleek dat zeventig procent van de inboedel gered was. De Schotten goten zich een stevige whisky in en begonnen aan de herstellingen.
Hoeveel rampspoed kan een mens aan? En een gebouw? In de loop van deze week was het gissen naar de omvang van de ravage. Voor sommigen was het na deze nieuwe slag over and out. Niet meer te redden. Laat er nu maar een bulldozer overheen rijden. Het kunsttijdschrift Apollo schreef zowaar een postuum. Maar erfgoedactivisten legden er zich niet bij neer. Ze vonden dat de Mack desnoods steen voor steen heropgebouwd moest worden, maar stelden moedeloos vast dat dit honderd miljoen pond kon kosten.
Een week na de feiten is de oorzaak van de brand nog altijd niet bekend. Veertig gezinnen uit de buurt zijn nog steeds geëvacueerd. Bouwspecialisten hebben uit veiligheidsoverwegingen nog geen onderzoek op de site kunnen doen. Ze hebben er enkele drones op afgestuurd die gedetailleerde beelden van de schade hebben gemaakt. Vanop afstand zijn er 3Dvisualisaties gemaakt.
Veel details heeft woordvoerster Lesley Booth niet als we haar bellen. Alleen dat de toestand niet geheel hopeloos is. ‘Een groot deel van de buitengevels staat nog overeind’, zegt ze. ‘Verder hebben we de voorbije vier jaar bij de restauratiewerken veel kennis opge daan over de bouwtechnieken van be gin twintigste eeuw. Het timmerwerk en de originele lampen die we recon strueerden, waren nog niet in het ge bouw aangebracht. Laat je niet mislei den door de bedragen die genoemd wor den. Die zijn puur speculatie.’
Hoewel het gebouw plat ligt, hoeft de School of Art niet van scratch te begin nen. De reconstructie van de plannen is de voorbije jaren tot in de kleinste details uitgevoerd. Alle informatie ligt klaar. Bovendien zou er, zoals bij de vorige brand, nog wel eens waardevol materiaal tussen het puin kunnen lig gen. Mackintosh ontwierp tot de schar nieren, sloten en drukknoppen in diver se metalen. Met een beetje geluk heb ben die de vlammen doorstaan.
Zo gebeurde het vier jaar geleden ook met de laag afhangende lampen uit de beroemde bibliotheek van de Mack. Door de hitte waren zij de eerste die naar beneden stortten. Ze werden bedolven onder ander puin. De restaurateurs troffen 620 glasscherven aan, die ze geduldig in mekaar puzzelden. Ze vonden ook de bronzen platen waaruit de lichtbakken opgetrokken waren. Met grote zorg zijn de 29 lampen opnieuw samengesteld. Ze liggen klaar voor de dienst.
Speurwerk van kunsthistorici wees uit dat de Schotse firma die rond 1900 de originele nagels leverde, was over genomen door een bedrijf in Massachusetts. Met die kennis uit Amerika slaag den ambachtslui erin om hetzelfde type nagels te produceren. Nog uit Amerika komt dezelfde houtsoort, zelfs van de
Hoewel het gebouw plat ligt, hoeft de School of Art niet van scratch te beginnen
zelfde ouderdom als waar Mackintosh zijn bibliotheekinrichting mee maakte. De kasten, meubels en lambriseringen staan momenteel klaar in ambachtelijke ateliers in Edinburgh.
De inrichting is er dus al. Nu nog die muren overeind krijgen. Heeft er nog iemand het telefoonnummer van Brad Pitt zitten? Boven de Glasgow School of Art, zoals Mackintosh ze in 1909 opleverde. Onderaan ligt ze in puin.