‘Merkel had Seehofer al lang moeten ontslaan’
Dirk Kurbjuweit ziet een uitweg uit de Duitse crisis
Soms is het jammer dat de grote knal uitblijft. Soms zou het goed zijn dat de zwaarst denkbare ramp gebeurt, the worst case. Want in werkelijkheid zou het the best case zijn, in dit geval voor Duitsland, voor Europa en voor Beieren. Bondskanselier Angela Merkel heeft haar kans verkeken om een historische daad te stellen. Ze had minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer moeten ontslaan. Daar waren redenen genoeg voor. Daarna zou de regering gevallen zijn en dan pas was de chaos compleet geweest, maar uiteindelijk zou de Duitse politiek er evenwichtiger, betrouwbaarder en beter door geworden zijn. Misschien gebeurt het nog. Hopelijk.
Minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer is ook partijleider van de CSU in Beieren. Hij wil vluchtelingen die al elders in Europa geregistreerd zijn aan de grens laten terugsturen (DS 18 juni). Voor Merkel is zoiets alleen mogelijk in het kader van Europese afspraken. Seehofer heeft daartegen geprotesteerd, haar onder druk gezet en onaardige dingen over haar gezegd. Donderdag zei hij: ‘Als een minister die zich inzet voor de veiligheid en de orde in zijn land om zo’n reden zou worden ontslagen, wordt dat een wereldpremière. Waar staan we dan?’
Hij trekt daarmee de Richtlinienkompetenz in twijfel, de grondwettelijke bepaling die Angela Merkel het laatste woord geeft. Dat is je reinste rebellie. Maar Merkel heeft tot nu toe helaas niet het lef om Seehofer te ontslaan. Wat zou er gebeuren, mocht ze dat toch doen?
Van adelaar naar kip
De CDU en CSU zijn zusterpartijen sinds 1949. Ze hebben bepaalde onderlinge afspraken. De CDU komt bij de verkiezingen niet op in Beieren en de CSU niet in de rest van Duitsland. Na parlementsverkiezingen leggen ze hun stemmen samen, vormen een eenheidsfractie en komen tot een gezamenlijke politiek. Dat lukt min of meer. De CSU is duidelijk conservatiever dan de CDU en staat sceptisch tegenover de Europese Unie. De voorzitters van de CSU vinden zichzelf meestal betere politici dan hun collega’s van de CDU. Franz Josef Strauss was in de jaren zeventig en tachtig de Nemesis van Helmut Kohl. Edmund Stoiber heeft Merkel zwaar aangepakt.
In deze traditie staat ook Horst Seehofer. Slechts één keer heeft de CSU de fractiegemeenschap opge zegd, in de herfst van 1976, na de verloren parlementsverkiezingen. Strauss hield toen zijn beroemde Wienerwaldrede, in München – ‘Wienerwald’ is een restaurantketen waar voornamelijk kip wordt geserveerd. Over Kohl zei Strauss: ‘Hij is totaal incapabel, hij beschikt karakterieel, intellectueel en politiek niet over de basisvoorwaarden’ voor het ambt van kanselier.
Maar Kohl was niet zo dwaas als Strauss wel had gewild. De CDU liet de CSU weten dat ze van plan was meteen uit te breiden in Beieren. Daar was Strauss bang voor en het voorstel tot scheiding werd meteen weer ingetrokken. Strauss was gestart als een adelaar en geëindigd als een kippetje.
Vriendjespolitiek
Nu zou het scenario er als volgt uitzien: als Merkel haar minister van Binnenlandse Zaken Seehofer ontslaat, zou de CSU meteen de eenheidsfractie met de CDU opzeggen en uit de federale regering stappen. Merkel zou in de Bondsdag geen meerderheid meer hebben. Dat zou tot enige chaos leiden, maar waarschijnlijk zou Merkel snel een nieuw bondgenootschap vormen van haar CDU, de SPD en Die Grünen. Ze zou ook een minderheidsregering tot stand kunnen brengen of er zouden nieuwe verkiezingen moeten worden uitgeschreven. Allemaal niet rampzalig. De voordelen op lange termijn zouden dat goedmaken.
Eindelijk zou het afgelopen zijn met het gedeelde kanselierschap. Strauss, Stoiber en Seehofer voerden zich op als neven en überkanseliers. Ze beknotten de macht van Kohl en Merkel zoveel ze maar konden, gedroegen zich respectloos en lieten niet na ze te vernederen. Merkels ‘Wienerwald’ was de partijdag van de CSU in de herfst van 2015. Merkel stond naast Seehofer toen hij haar wegens haar vluchtelingenpolitiek de mantel uitveegde. Hij leek de adelaar, zij het kippetje. Haar autoriteit kreeg een lelijke deuk.
Eindelijk zou het afgelopen zijn met de buitenproportionele invloed van Beieren op de Duitse politiek. De CSU vertegenwoordigt in de federale regering vooral de belangen van haar heimat, Beieren. Geen enkele andere bondsstaat heeft zoveel macht. De Beieren verzekeren zich bijvoorbeeld graag van het ministerie van Verkeer en hebben daarom ook het prachtigste wegennet van Duitsland.
Eindelijk zou Duitsland een doorgedreven proEuropese politiek kunnen voeren. De CSU heeft dat altijd tegengehouden, omdat ze bang is voor een afname van de Beierse invloed in een verenigd Europa.
Eindelijk zou Duitsland een behoorlijke rechtse partij hebben. De CSU zou zich over het hele land kunnen verspreiden en stemmen halen bij de AfD. Het zou een conservatieve partij zijn zonder het primitieve en het gebrek aan historisch inzicht van de rechtse, populistische AfD.
Eindelijk zou Beieren met de CDU een liberaalconservatief alternatief hebben voor de CSU, die in deze bondsstaat sinds een eeuwigheid aan de macht is, meestal alleen. Dat creëerde het beruchte Beierse gekonkel, de corruptie en vriendjespolitiek. Mocht de CDU bij verkiezingen in Beieren acht of negen procent winnen, wat mogelijk is, dan zou de CSU haar nodig hebben als coalitiepartner. Of misschien komt er op een dag wel een coalitie tot stand die de CSU uit de regering verdrijft. Zo’n wissel had om democratische redenen allang moeten gebeuren.
Dat zijn veel goede redenen voor een scheiding van de CDU en CSU. Als Horst Seehofer zich zo weerbarstig blijft opstellen, zou Merkel hem moeten ontslaan.
De CSU vertegenwoordigt in de federale regering vooral de belangen van haar heimat, Beieren. Geen enkele andere bondsstaat heeft zoveel macht