Winkelzakjes aan banden leggen, merk je snel in zee
Kijkt de toerist in De Haan uit over een plastic soup? Neen, met het afval in de Noordzee is het minder erg gesteld dan elders. Maar goed is de toestand ook niet.
BRUSSEL I De Stille Oceaan bulkt van het plasticafval (DS 25 juni), en ook over de Middellandse Zee werd zopas nog de alarmbel geluid (DS 8 juni), maar hoe zit het met onze eigenste Noordzee?
Het Centre for Environment, Fisheries and Aquaculture Science (Cefas), een Brits overheidsagentschap, vergeleek de aanwezigheid van plastic op de zeebodem tussen 1992 en 2017. Het ging om items die in het net belandden tijdens onderzoek naar het visbestand. Zowel de Noordzee, het Kanaal als de Ierse en de Keltische Zee werd bestudeerd (zie grafiek).
‘Sinds in het VK de “5 pence charge” van kracht is, is het gebruik van plastic zakjes met meer dan 80 procent teruggevallen’
THOMAS MAES Cefas
De Vlaming Thomas Maes, onderzoeker aan het Cefas, zag in al die jaren het plasticafval niet spectaculair toenemen, maar ook niet afnemen. Wel stelde hij vast dat het aandeel van de plastic winkelzakjes aanzienlijk terugliep. De rommel van de visserij (hengeldraad, netten) groeide wel aan, net als voedselverpakkingen.
Het lijkt er volgens Maes op dat de afname van de zakjes te maken heeft met de maatregelen die de meeste landen rond de Noordzee genomen hebben om winkelzakjes te bannen of betalend te maken. ‘Hier in het VK werd in 2015 de “5 pence charge” van kracht en sindsdien is het gebruik van plastic zakjes met meer dan 80 procent teruggevallen.’ In Vlaanderen weerden de supermarkten halfweg de jaren 2000 het gebruik van wegwerpzakken aan de kassa’s. Daardoor zou er 4.560 ton
‘Gelet op de groei in mariene activiteiten en de toenemende hoeveelheden plasticafval in zee kan je de stabilisatie als matig positief beschouwen’
ERIC STIENEN
Instituut Natuur en Bosonderzoek
Omdat de Noordzee aan het uiteinde van zeestromingen zit, verspreidt het afval er zich makkelijker
plastic uitgespaard zijn.
Zeestromingen
Het mariene afval wordt ook door Vlaamse instanties gemonitord. Onderzoek met sleepnetten verzamelde tussen 2012 en 2014 gemiddeld 67 tot 202 stuks afval per vierkante kilometer op de bodem van het Belgische deel van de Noordzee. Wanneer met een net met fijnere mazen werd gevist, kwamen tot 4.100 afvaldeeltjes per vierkante kilometer naar boven, met de hoogste aantallen nabij de kust. De grootste fractie is doorgaans plastic, voor rubber en hier en daar wat glas en keramiek.
De cijfers staan in de bijdrage van vier Vlaamse onderzoekers aan een rapport in het kader van de Europese kaderrichtlijn Mariene Strategie (MSFD). Zij signaleren ook dat met gemiddeld 126 items het minste afval gevonden werd in de Belgische wateren, tegen 161 in Denemarken en 215 in Noorwegen. Dat is verrassend want vorige rapporten lieten net het omgekeerde beeld zien: meer afval in de zuidelijke dan in de noordelijke Noordzee. Het aantal afvaldeeltjes per vierkante kilometer is evenwel niet alleen een gevolg van de hoeveelheid afval, maar ook van de zeestromingen.
Stormvogelmaag
Een goeie graadmeter van hoe het met onze zee gesteld is, is de maaginhoud van de Noordse stormvogels. Noordse stormvogels leven van kleine organismen die ze oppikken van het wateroppervlak. Hierdoor consumeren ze veel plastic partikels die op het water drijven.
Eric Stienen van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (Inbo) analyseerde 240 magen van kadavers tussen 2002 en 2015. ‘Bijna elke stormvogel heeft tegenwoordig plastic in zijn maag. Gemiddeld bevat een maag 41,1 stukjes. Ik vond zelfs een vogel die 1.603 fragmenten had verorberd.’
Minstens de helft van de vogels heeft meer dan 0,1 gram in zijn maag. Dat is flink meer dan wat zou mogen in een gezond milieu.
De trend is al jaren stabiel. ‘Gelet op de groei in mariene activiteiten en de toenemende hoeveelheden plasticafval in zee kan je de stabilisatie als matig positief beschouwen’, zegt Stienen. ‘Maar een goede milieutoestand wordt nog lang niet bereikt.’
Niet alleen vogels maar ook zoogdieren lijden eronder. Op 12 juni spoelde in Wenduine een zeehond aan die omgekomen was door een nylondraad rond zijn nek. Zowel de Belgische als de Vlaamse overheid heeft een actieplan om het afval in de Noordzee in te perken.
Al bij al valt het in de Noordzee nog mee, als je vergelijkt met de grote afvalconcentraties in de Great Garbage Patch in de Stille Oceaan. Daar becijferen ze het aantal plasticdeeltjes op meer dan een miljoen per vierkante kilometer. Dat heeft voor een stuk met een beter afvalbeheer te maken. Maar de Noordzee zit ook aan het uiteinde van de stromingen van de Atlantische Oceaan, zegt Thomas Maes. ‘In het kerngebied, bijvoorbeeld aan de Sargassozee, verzamelt het afval, terwijl het zich bij ons uitspreidt.’