Een Vliegend Fort op de bodem van de Noordzee
In de Noordzee ligt een Amerikaanse B17. Het wrak heeft stoffelijke resten aan boord. De B17 komt wellicht nooit meer boven water.
Onderzoekers stelden ‘een zware magnetometeranomalie’ vast. Dat betekent, in dit geval, dat ze bij het afspeuren van de zeebodem op een ongewoon grote hoop metaal in de zeebodem waren gebotst. Een onderwatercamera leerde dat het gaat om het wrak van een groot vliegtuig.
Bij de al boven water gehaalde wrakstukken zit een turbo van een type dat alleen op Amerikaanse motoren werd gebruikt. Uit serienummers op andere onderdelen, onder meer verfrommeld plaatwerk, viel af te leiden dat het wrak dat van een Amerikaanse bommenwerper uit de Tweede Wereldoorlog moet zijn, een B17, het Vliegend Fort dat al in veel oor
logsfilms is bezongen, met Memphis Belle (1990) als wellicht de
bekendste.
Het wrak ligt in Belgische territoriale wateren en kwam aan het licht bij de aanleg van de Nemo Link, de interconnector (een onderzeese hoogspanningskabel) tussen Zeebrugge en het Britse Ramsgate (DS 8 mei). Die wordt in de zeebodem ingegraven, en bij de voorbereiding daarvan bleek dus wat in de weg te liggen.
Bommen op Duitsland
Het is verre van ongewoon om in de drukke Noordzee allerlei spul aan te treffen dat er niet van nature thuishoort. Maar een min of meer intact vliegtuig is toch nog wat anders. De ontdekking dateert al van ‘het afgelopen jaar’, bevestigt Sven Van Haelst, maritiem archeoloog bij het Vlaams Instituut voor de Zee (Vliz), maar het wrak is nog niet geëxploreerd. De Nemo Link maakt nu alvast een ommetje om de site heen.
Tijdens de oorlog was de Boeing B17, een zware, viermotorige bommenwerper, het werkpaard van de Amerikaanse luchtmacht in Europa. Vanop basissen in Engeland gingen de machines overdag naziDuitsland bombarderen, ’s nachts namen Britse bommenwerpers die taak over. Met een leeggewicht van dik 16 ton voerde de B17 op lange afstanden ruim 2 ton aan bommen mee. Er werden 12.732 stuks van gebouwd, 4.735 overleefden de oorlog niet.
Duits luchtafweer, technische defecten of navigatiefouten eisten hun tol, zodat vele bommenwerpers niet veilig terugkeerden naar Engeland. Soms konden de inzittenden – de B17 telde een tiental bemanningsleden – zich met een parachute redden, soms niet. Zo’n onfortuinlijk toestel blijkt nu in de Noordzee op het traject van de Nemolink te liggen.
Op de terugweg
‘De concentratie van metaal die de magnetometer vaststelde, gaf aan dat het toestel min of meer intact naar de zeebodem zonk’, zegt Van Haelst. Maar om welk toestel gaat het precies? Het is een B17 van het Gtype, dat vanaf 1943 in dienst was, maar zo waren er vele duizenden. Onderzoek in samenwerking met de Amerikaanse luchtmacht kon het aantal ‘kanshebbers’ tot vier reduceren. Telkens ging het om toestellen op de terugweg naar Engeland, die dus allicht geen bommen meer aan boord hadden.
Dat maakt het werk al iets veiliger voor de duikers die nu aan de slag moeten met het wrak. Dat ligt in een verzande site 30 meter diep onder water, ruim 30 kilometer voor Nieuwpoort. En duiken in de Noordzee, met haar getijden, golfslagen, vaak barre weersomstandigheden en moeilijke zichtbaarheid, is nooit eenvoudig.
Om schattenjagers op een afstand te houden, blijft de precieze locatie geheim. Vondsten als deze behoren tot het culturele erfgoed en worden wettelijk beschermd. Van Haelst meent dat de ervaring met dit wrak het bewustzijn kan aanscherpen om zorgzaam om te springen met vondsten onder water, vooral nu onder meer windmolenparken nog meer activiteit op de Noordzee genereren.
Wellicht bevinden zich nog stoffelijke resten in het wrak. Van de vier verloren gegane B17’s is telkens minstens één bemanningslid nog altijd vermist. Het Vliz hoopt dat de stoffelijke resten kunnen worden geborgen, geïdentificeerd en gerepatrieerd. Al is de kans klein dat het wrak zelf nog wordt opgehaald. Dat zou een te dure zaak zijn en archeologisch te weinig opleveren.
‘Al behoort dit wrak tot het culturele erfgoed onder water, de kans is klein dat het ook
wordt geborgen’
SVEN VAN HAELST Maritiem archeoloog Vliz