Kinderen mogen nooit in een isolatiecel belanden, tenzij ...

MIEKE LAGROU en HERMAN WOUTERS zouden het ook beter vinden mocht de vrijheid van minderjarigen in een zorginstelling nooit beperkt worden. Maar dat is soms onvermijdelijk.

Vanuit het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap kregen we vorige week een mail met de vraag om vandaag het aantal minderjarigen te tellen die binnen de eigen zorginstelling van hun vrijheid beroofd worden. Het doelt daarmee op isolatie, timeout met gesloten deur, fixatie en op de eigen kamer blijven met gesloten deur.

Dat deed ons denken aan een andere mail die we ooit ontvingen. De zus van Marc stuurde ons op 23 december 2017 om 3 uur ’s nachts deze boodschap: ‘Beste, deze situatie is voor onze familie echt niet langer houdbaar. Hier is dringend professionele hulp nodig.’

Marc is een jongen met autisme en een ernstige verstandelijke handicap. Hij woonde al anderhalf jaar thuis omdat geen enkele voorziening hem nog wilde opvangen. Vanwege zijn enorme agressie was hij van school gestuurd en werd hij ook in centra voor tijdelijke opvang geweigerd. Dat is te begrijpen, want hij was erg gevaarlijk voor de begeleidsters en voor andere kinderen in de leefgroepen. Als gevolg daarvan woonde hij in een klein appartement met zijn ouders. Bijna elke nacht dwong hij zijn moeder om met hem rond de tafel te blijven stappen, anders werd hij boos. Ook overdag was hij agressief en gooide hij voorwerpen woedend in het rond.

Er hadden al enkele samenkomsten met maatschappelijk assistenten plaatsgevonden om de situatie op te volgen. Na die noodmail van zijn zus besloot onze voorziening om Marc zo snel mogelijk op te nemen, ook al is er in de betrokken leefgroep een tekort aan personeel.

Begeleidster in ziekenhuis

De tweede nacht dat hij bij ons verbleef, had Marc zijn bed rechtop tegen de muur gezet. We werden opgeroepen om mee te komen helpen om dat bed uit de kamer te verwijderen en hem veilig verder te laten slapen op een matras op de grond. De volgende namiddag had hij in de tuin de betonnen voet van de tuinparasol opgetild en dreigde hij ermee om die door het raam van de living te gooien. Gelukkig was het blok te zwaar om zover te raken.

We besloten om hem op verschillende momenten van de dag polsbandjes aan te doen om dat soort gevaarlijke situaties te voorkomen. Bij plotse agressie wordt er een hulpteam opgeroepen om hem naar een isolatieruimte te brengen. Daar kan hij veilig uitrazen. Enkele weken geleden had hij bij zo’n crisis een begeleidster hard gestampt. Ze werd opgenomen op de spoedafdeling van het plaatselijke ziekenhuis.

Het gedrag van agressieve jongeren met een verstandelijke handicap is soms moeilijk te ‘managen’. De begeleiders (vaak vrouwen) zitten op hun tandvlees en lopen risico’s op verwondingen. Ook voor medebewoners in de leefgroep is het niet eenvoudig om met deze jongeren samen te leven. Het begeleidend team heeft de plicht om dit soort probleemgedrag te stoppen. Als dat niet lukt, zijn vrijheidsbeperkende maatregelen vaak de enige oplossing.

Cultuuromslag

Maar daar mag het niet stoppen. Het probleemgedrag moet ook nog behandeld worden. Daarvoor is er een grondige analyse naar de oorzaken nodig, extern in de omgeving en intern in de persoon zelf. Soms zijn die niet zo duidelijk, maar vaak kunnen we toch de elementen herkennen die een crisis in de hand werken. Op een meer algemeen niveau moeten we bekijken hoe we de levenskwaliteit van de betrokkene kunnen verbeteren via prettige activiteiten, aangename contacten en minder vrijheidsbeperking.

In Vlaanderen hebben voorzieningen uit de gehandicaptensector enkele jaren geleden het Platform Vrijheidsbeperkende maatregelen ‘Neen, tenzij’ opgericht. Dat moet een cultuuromslag stimuleren. We willen nadenken over de maatregelen die we nemen om moeilijke situaties te beheersen en willen op zoek gaan naar betere alternatieven. Principieel zijn we tegen vrijheidsbeperkende maatregelen, maar we beseffen dat ze soms onvermijdelijk zijn. We streven er wel naar om ze te verminderen. Begeleiders in voorzieningen waar isolaties en fixaties ingeburgerd zijn, hebben de neiging om die te veel te gebruiken, ook wanneer er andere mogelijkheden zijn.

De afdeling verstandelijke handicap van het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Amedeus in Mortsel slaagde erin het aantal isolaties in enkele jaren tijd met twee derde te doen verminderen. Dat gebeurde door ze kritisch te bekijken en door een andere cultuur te creëren. Op een volgende teldag willen we de grafiek overal naar beneden zien gaan.

Bijna elke nacht dwong Marc zijn moeder om met hem rond de tafel te blijven stappen, anders werd hij boos