Even brommen in de bajes versus jaren in de bak
Terwijl in ons land de cipiers al twee weken staken, sluit Nederland de ene gevangenis na de andere. De instroom van gedetineerden is er in tien jaar tijd met 30 procent gedaald en het leeuwendeel zit minder dan zes maanden opgesloten. Waarom kunnen wij niet wat onze noorderburen kunnen?
MARJAN JUSTAERT
BRUSSEL I Geen twee weken geleden hakte het Nederlandse kabinet de knoop door: ook de gevangenissen van Almere, Zwaag, Zoetermeer en Zeist gaan dicht. Het lijkt een situatie waar we in België alleen maar van kunnen dromen, maar ze heeft een keerzijde. De leegstand leidt tot banenverlies. Dat de Noren cellen afhuren – net als de Belgen tussen 2010 en 2016– is slechts een druppel op een hete plaat. De voorbije jaren sloot de regering al meer dan twintig gevangenissen, want het aantal gedetineerden dat op jaarbasis binnenkwam, daalde van 50.030 in 2006 tot 35.250 in 2016, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Vandaag zitten er in Nederland minder dan 10.000 mensen opgesloten (voor 17 miljoen inwoners). Die kaap haalt België (met 11 miljoen inwoners) niet: gemiddeld zitten er bij ons 10.150 mensen achter slot en grendel. Ook in Nederland zijn de penitentiaire inrichtingswerkers (PIW’s) ongerust over hun banen, toch staken ze niet.
Waarom lukt in België niet wat in Nederland wel kan? Een poging tot verklaren, al is het niet gemakkelijk wegens een gebrek aan accurate cijfers en vergelijkend/ vergelijkbaar onderzoek.
1. De criminaliteit daalt ...
‘Tussen 1985 en 2005 kende Nederland een vervijfvoudiging van het aantal delinquenten’, duidt professor strafrecht en criminologie Miranda Boone (Universiteit Leiden). ‘Als gevolg daarvan is de regering in een rotvaart gevangenissen gaan bouwen. Op het hoogtepunt zaten we aan zo’n 127 gede tineerden per 100.000 inwoners, wat ook in Europees verband hoog is.’ Als tijdelijke oplossing werden ook de beruchte ‘bajesboten’ ingezet.
Tegen alle verwachtingen in, is in 2005 de curve helemaal gekeerd. Nederland telt vandaag nog ruim 50 gedetineerden per 100.000 inwoners en scoort daarmee het laagst van alle Europese landen. De meest logische verklaring daarvoor is dat de criminaliteit is gedaald. Dat zien we ook in de statistieken. In 2005 waren er 1,3 miljoen geregistreerde delicten. Tien jaar later waren dat er nog zo’n 960.000. Die daling is een trend in heel WestEuropa, ook in ons land. Uitgerekend gisteren maakte minister van Justitie Koen Geens (CD&V) bekend dat er vorig jaar 860.604 misdrijven geregistreerd werden, opnieuw een daling zoals de jaren voordien.
De cijfers zijn niet onomstreden. Het gaat immers enkel over de geregistreerde criminaliteit. ‘Veiligheid kun je niet afmeten aan eenzijdige cijfers’, vindt de Nederlandse criminoloog Cyrille Fijnaut (KU Leuven, Universiteit Tilburg), die ook in België werkt. ‘Dit lijkt een hoeraverhaal, maar in de grensregio is nog altijd een gigantisch drugsprobleem – zowel wietteelt als synthetische drugs. Nederland heeft evengoed een groep jongeren waar het geen raad mee weet. Statistieken moet je altijd samen bekijken met de voorzieningen én de besluitvorming.’
Net als in België vandaag heeft ook Nederland naast het bijbouwen van gevangenissen ook jarenlang ingezet op een beleid dat het aantal gedetineerden doet dalen. Zo werden bolletjesslikkers die op