Nobelprijs 2.0 bedenken valt niet mee
De Nieuwe Academie, de tijdelijke opvolger van de in diskrediet geraakte Academie, heeft een longlist bekendgemaakt voor haar alternatieve Nobelprijs Literatuur. Maar verder kijken dan de Engelstalige of Scandinavische literatuur blijft toch moeilijk.
Tot 14 augustus kunt u mee stemmen wie dit jaar de Nobelprijs Literatuur wint. Niet de échte Nobelprijs, dat weet u: die wordt gekozen door de Zweedse Academie, die na een schandaal over grensoverschrijdend gedrag en fraude op nonactief staat. Een goede honderd schrijvers, acteurs, journalisten en actievoerders vroegen Zweedse bibliothecarissen dan maar naar hun nominaties.
Die Nieuwe Academie wil ‘eraan herinneren dat literatuur moet worden geassocieerd met democratie, openheid, empathie en respect’. Dat is de lat hoog leggen en tegelijk ook niet: op 11 december, de dag nadat ze haar prijs zal hebben overhandigd, ontbindt de Nieuwe Academie zichzelf. Maar haar longlist biedt wel een paar leuke aanzetten voor discussie over het profiel dat een gefacelifte Nobelprijs Literatuur zou kunnen hebben.
Er staan maar liefst 46 auteurs op. De genomineerden zijn fors jonger dan de namen die meestal circuleren voor de echte Nobelprijs. Zadie Smith is 42, de Zweed Johannes Anyuru 39, de Finse Sofi Oksanen 41. De Zwitser Peter Stamm is ‘al’ 55, maar hij en Oksa
nen zijn populair bij een leespubliek van dertigers. De Poolse Olga Tokarczuk won dit jaar de Man Booker International.
De lijst is opvallend vrouwelijk: 32 schrijfsters op 46 genomineerden. (Zolang Elena Ferrante geen man blijkt te zijn, telt ze als vrouw.) Zes van de genomineerden hebben een migratieachtergrond – van Kim Thúy, die als kind uit Vietnam in Canada belandde, tot de Zweed Jonas Hassen Khemiri. Die schrijft romans en theaterstukken, mag ook graag rappers als Nas interviewen, en maakte de Zweedse minister van Justitie er in een open brief attent op dat de politie racial profiling toepaste die niet strookte met de wet. Voor dat soort sociaal engagement heeft de Zweedse Academie ook altijd oog gehad: zie de bekroning van Orhan Pamuk een paar jaar geleden, een uitstekende romancier die ook een kritische observator van de Turkse overheid is.
Oud en verrassend
Uiteraard staan er ook usual suspects als Paul Auster, Amos Oz, Haruki Murakami en Cormac McCarthy op de lijst. Plus gevestigde waarden die je niet zo vaak hoort tippen voor de Nobelprijs,
zoals Thomas Pynchon. De mensenschuwe Pynchon komt vast niet opdagen voor de uitreiking, maar komaan, hij heeft De veiling
van nr. 49 en De regenboog van de
zwaartekracht geschreven. Dat geeft je toegang tot elke literatuurprijs.
De longlist is even Angelsaksisch en Scandinavisch als die van de echte Nobelprijs. Twaalf genomineerden zijn Amerikanen. Vijf zijn Britten. Maar liefst elf zijn Zweeds. Niemand schrijft in het Chinees, Spaans, Arabisch of Hindi. Chimamanda Ngozi Adichie uit Nigeria en Ngugi wa Thiong’o uit Kenia zijn de enige Afrikanen. Murakami en Arundhati Roy houden de vlag voor Azië hoog. Een paar van de Zweedse genomineerden hebben we niet in vertaling gevonden, dus onmogelijk te zeggen wat hun oeuvre waard is.
Misschien hoeft de Zweedse Academie van de toekomst niet alleen uit Zweden te bestaan. Of volstaat het besef dat ze wat verder moeten kijken – de nominatie van Maryse Condé, een Franse schrijfster uit Guadeloupe, is een mooie voorzet. Condé schreef over panafrikanisme en postkolonialisme voor dat modieus werd, en was voor schrijvers – en schrijfsters – uit de Caraïben en Afrika even invloedrijk als Pynchon.
Genres
Inhoudelijk biedt de longlist een aanzet om te discussiëren over welke genres Nobelwaardig zijn. J.K. Rowling staat op de lijst, de Amerikaanse Nnedi Okorafor schrijft zowel romans voor jongeren als voor volwassenen, de Zweedse Jessica Schiefauer ‘young adult’romans. Neil Gaiman is populair en kritisch gewaardeerd, maar schrijft sciencefiction en fantasy, zelfs comics.
De kans dat auteurs van scien cefiction, fantasy, jeugdromans of thrillers leiden naar een Nobelprijs, is klein. Maar misschien moet de Zweedse Academie dat eens herbekijken. Ze bekroont graag kritisch sociaalrealisme. Maar veel postkoloniale schrijvers, die ongetwijfeld geëngageerd zijn, bedienen zich graag van magischrealistische of utopische elementen.
Hetzelfde geldt voor vrouwen. Zie de toekomstvisie van Margaret Atwood in The handmaid’s ta
le, die genomineerd is. Salman Rushdie staat niet op de lijst, maar de Amerikaanse Jamaica Kincaid en de Indiase Arundhati Roy wel, en ook zij maken graag gebruik van magische elementen.
Door Bob Dylan te bekronen gaf de Zweedse Academie zelf al aan dat ook songteksten voor haar als literatuur konden gelden. Dat was dan weer een voorzet voor de Nieuwe Academie. Die nomineert Patti Smith en de Zweden Ulf Lundell en Jens Ganman, allebei zangersschrijvers.
De Nobelprijs Literatuur kan zijn crisis nog ombuigen tot een frisse doorstart.
De lijst is opvallend vrouwelijk: 32 schrijfsters op 46 genomineerden. Zes genomineerden hebben een migratieachtergrond