Ziener Tobias Leenaert over zinvol leven
‘Wie goed wil doen, heeft geen tijd te verliezen’
BRUSSEL I Bij de dood van een lief oud mannetje dat nooit iemand kwaad heeft gedaan, maar ook weinig wereldschokkends, zullen mensen zeggen: ‘Hij was een ingoed mens.’ Tobias Leenaert hoopt dat hij anders herinnerd wordt: ‘Ze mogen zich mij herinneren als lui, zelfingenomen en onuitstaanbaar, als ik tijdens mijn leven maar voldoende goeds heb kunnen verrichten.’
Het is een paradox die hem bezighoudt: ‘Als je niets doet, blijf je zuiver. Mensen die daden stellen, worden vaak gezien als moreel twijfelachtig. Stel dat je aan een treinwissel staat en kunt kiezen of een op hol geslagen locomotief één of tien mensen doodrijdt. Doe je niks, dan sterven er tien. Haal de wissel over en je hebt de dood van die ene mens op je geweten. Ik zou die wissel overhalen. Dat hoop ik toch.’
Leenaert heeft al daden gesteld om de wereld te verbeteren. Als je ziet dat de vleesconsumptie in België sneller achteruitgaat dan in andere landen – goed voor het klimaat en tegen dierenleed – is het moeilijk om geen verband te zien met de campagne ‘Donderdag Veggiedag’ van EVA (Ethisch Vegetarisch Alternatief), een organisatie die door Leenaert is opgericht. Zelf is hij veganist: geen vlees, geen zuivel, niks waarvoor dieren gebruikt worden. Hij schreef een boek met als titel How
to create a vegan world en reist de wereld rond om zijn ideeën te verspreiden – van een cruiseschip in de Noorse fjorden tot een salamifabriek in het Gentse. ‘Je hebt als mens maar de tijd die je hebt. Een
professionele carrière duurt ongeveer 80.000 werkuren. Het is mijn doel om daar zo veel mogelijk goeds mee te verrichten, zonder mij te laten verlammen door te lang na te denken over mijn keuzes.’ Er is ook veel menselijk leed. Waarom zou iemand zo veel energie steken in dierenleed?
‘Ik doneer ook tegen armoede, maar ik steek meer energie in dierenleed. Dat is niet alleen om emotionele redenen, het is ook een pragmatische kwestie. Wie veel goeds wil doen, komt bijna automatisch bij dieren terecht. Er is heel veel dierenleed. Veel daarvan is gemakkelijk op te lossen en er zijn relatief weinig mensen die er zich om bekommeren. Per jaar worden zeventig miljard landbouwdieren gedood. Van al het geld dat in de VS gespendeerd wordt aan dierenleed, gaat maar één procent naar het voorkomen van leed bij landbouwdieren. Daar valt dus de grootste winst te behalen. Ik denk ook dat we dat probleem binnen afzienbare tijd zullen oplossen. Elke stap in die richting is goed voor het milieu.’ Als er een leeuw doodgeschoten wordt in Planckendael, of een tweejarig kind in het busje van een mensensmokkelaar: wat vindt u dan erger?
‘De dood van dat kind, als u daar per se een antwoord op wilt. Maar waarom zou ik die keuze moeten maken? Die twee feiten hebben geen invloed op elkaar.’ Wat doet een dierenactivist eigenlijk in een salamifabriek?
‘Tien jaar geleden zou dat niet mogelijk geweest zijn. Nu is daar openheid voor. Dat bedrijf ziet in dat het zijn machines, gebouwen en distributiekanalen ook voor plantaardige producten kan in
zetten. Die sector heeft weinig redenen om bang te zijn voor vleesmindering. Bij de vetmesterij ligt dat uiteraard anders.’ U bent al twintig jaar vegetariër. Moet u zichzelf dwingen om zo’n bedrijf binnen te stappen?
‘Je ruikt dat daar vlees verwerkt wordt. Dat is niet aangenaam. Tegelijk ben ik heel dankbaar dat ik daar mag spreken.’ Wat hebt u allemaal verteld?
‘Ik heb het gehad over bedreigingen die een opportuniteit kunnen zijn, zoals vleesmindering. Ik ken de beweging vrij goed, ken de trends, de reacties. Je ziet bedrijven in het defensief schieten en eisen dat een plantaardige hamburger geen “hamburger” genoemd mag worden. Je hebt er ook die volop investeren in alternatieven. Ik ben er om de voordelen te tonen van die laatste houding.’ Wat vinden andere veganisten er
van dat u in salamifabrieken gaat spreken?
‘Niet iedereen begrijpt dat. Er is de laatste vijf jaar een beweging die ijvert voor meer efficiëntie in de strijd. Ik vind dat een goede evolutie. Je kijkt welke aanpak werkt. Er is een puristische groep die zich daartegen afzet. Die weerstand kan stevig zijn. Klopt het dat u ooit een lijfwacht had op een veganistisch festival in Londen?
‘Dat was niet op mijn vraag. Ik had de organisator gewaarschuwd dat mijn lezingen soms mensen aantrekken die mij het spreken willen beletten. Over mijn eigen veiligheid maakte ik mij geen zorgen, maar blijkbaar wilde hij het zekere voor het onzekere nemen.’ Ik heb de organisator van dat evenement, Tim Barford, gesproken. Hij zou u vandaag niet meer uit
nodigen, want hij vindt dat u geen veganist bent.
‘Daarmee vat hij goed samen wat ik problematisch vind aan zijn visie. Wat is er aan de hand? Voor de productie van sommige wijnen worden dierlijke producten gebruikt, waarvan geen sporen achterblijven in het eindproduct. Als ik buitenshuis een glas wijn drink, let ik daar niet op. Als ik bij een vriend lasagne ga eten, zonder vlees of dierlijke kaas, en die vriend is vergeten om pasta zonder ei te kopen, zal ik dat gewoon opeten. Wat schiet je ermee op als je daar een vervelende situatie van maakt?’ Barford zegt dat veganist zijn een rechtvaardigheidskwestie is: je gebruikt geen dieren, ook niet een beetje.
‘Ik deel dat principe, maar als je wilt dat het ooit een meerderheidsopvatting wordt, moet je mensen overtuigen. Vleesminderaars zijn met veel meer dan de strenge veganisten. Samen sparen ze meer dierenleed uit en beïnvloeden ze de industrie sterker. 86 procent van de veganistische producten wordt door vleeseters gekocht. Daarom is het niet zinvol om in een kleine club streng te zijn voor elkaar en de rest te zien als een deel van het probleem.’ Op 5 juli zijn Franse activisten in Tielt een slachthuis binnengedrongen om een varken te bevrijden. Wat vindt u daarvan?
‘Of zo’n actie legitiem is, zullen we pas later zien, in het licht van de geschiedenis. Persoonlijk vrees ik dat die activisten het omgekeerde bereiken van wat ze beogen.’ Bent u bezorgd om radicalisering? Is Pim Fortuyn niet vermoord om
‘Zolang een meerderheid vlees eten oké vindt, moet je het niet vergelijken met kinderporno’
dat hij ijverde voor grootschaliger varkensstallen?
‘Is dat zo? Ik wist dat zijn moordenaar een veganist was, maar kende het motief niet. Extreem geweld is verwerpelijk, maar zeldzaam. Het belangrijkste risico van purisme is dat het mensen vervreemdt. Een idee als “Donderdag Veggiedag” wordt door rechtlijnigen weggelachen, “omdat je toch ook niet ijvert voor één dag per week zonder slavernij, of zonder kinderporno”. Tegen slavernij of kinderporno bestaat een grote maatschappelijke consensus. Vlees eten is iets waaraan 95 procent van de mensen gehecht is. Zolang dat het geval is, kun je die vergelijking beter niet maken, want je doet er alleen maar kwaad mee. De boodschap om minder vlees te eten wekt zo al genoeg weerstand op.’
Biefstuk eten?
Voor 100.00 euro
Mag je liegen om een goed doel te bereiken?
‘Ik denk het niet, al is het maar omdat het desastreuze gevolgen kan hebben wanneer het uitkomt.’
U complimenteert mensen die minder vlees eten, terwijl je het eigenlijk immoreel vindt om vlees te eten. In hoeverre bent u dan nog oprecht?
‘Ik ben duidelijk en dus oprecht over waar ik naartoe wil. Mijn compliment is bovendien gemeend, omdat ik weet dat het niet gemakkelijk is om te stoppen met vlees eten. Ik heb daar zelf meer dan tien jaar over gedaan. Maar mijn geduld is niet eindeloos. Als ik net vreselijke beelden van een slachthuis gezien heb, zou ik ook soms liever schreeuwen dan complimenten uitdelen.’
‘Er is zo veel te doen op de wereld. Ik wil daar liever tijd en geld aan spenderen dan aan één of twee kinderen van mezelf ’
‘Dat je sneller scheef bekeken wordt voor een seksistische opmerking, heet morele vooruitgang’
Bent u vegetariër geworden om emotionele redenen?
‘Als kind van tien realiseerde ik me dat er geen fundamenteel verschil was tussen mijn hond, van wie ik hield, en de koeien in de wei aan de overkant van de straat. Dat is rationeel en emotioneel. Ik ken rationele vegetariërs die niets met dieren hebben, maar het toch onethisch vinden om ze op te eten.’
Mag je iets onethisch doen om een goed doel te bereiken?
‘Zodra je zaken tegen elkaar kunt afwegen, kun je keuzes maken. Als je mij vraagt of ik een biefstuk wil opeten voor 100.000 euro, die ik kan schenken aan een goed doel naar keuze, zal ik dat doen.’
U hebt ooit voor de Gentse universiteit gewerkt. Klopt het dat u toen tijdens uw werkuren al bezig was met de oprichting van EVA?
‘Het klopt, maar mijn werk was altijd goed gedaan. Ik vind die afweging nog altijd niet onethisch. Dierenleed is een probleem dat zo groot is, dat je zo veel mogelijk tijd wilt om het op te lossen. Ook toen ik daarna werkzoekend was, heb ik als vrijwilliger voor EVA ge werkt. Dat ik niet meteen werk vond, kwam mij niet slecht uit.’
U hebt ook in loondienst voor EVA gewerkt. Is het onethisch om betaald te worden met het budget van een goed doel?
‘Ik was halftijds directeur, halftijds werkloos en verdiende nog geen duizend euro per maand. Ik heb er altijd moeite mee gehad om mij te laten betalen door EVA. Ik was degene die zich zorgen maakte om de budgetten, dus vond ik het ongemakkelijk om een deel van dat geld aan mezelf te geven. Het gekke is dat ik er activisten tegenwoordig van probeer te overtuigen dat er niets onethisch is aan geld verdienen met een goed doel.’
Waarmee verdient u vandaag uw geld?
‘Ik word af en toe betaald voor lezingen en ik heb heel weinig onkosten. Ik woon in het huis van mijn vriendin, dat is afbetaald. We verhuren ook een appartement via Airbnb.’
Reist u veel?
‘In 2017 ben ik zowat een derde van de tijd in het buitenland geweest. Mensen die mijn verhaal willen tegenspreken, proberen mij daarop te pakken, alsof het een kwestie van puurheid is. Als je een belangrijke impact kunt hebben door ergens te gaan spreken, vind ik het niet verstandig om je door de ecologische impact van de reis te laten tegenhouden. Ik ken sprekers die het doen, maar ik vind het resultaat belangrijker dan consequent zijn. Ik zal wel proberen om zo weinig mogelijk te vliegen, en als ik met het vliegtuig op vakantie ga, probeer ik dat met lezingen te combineren.’
Hebben jullie kinderen? Is dat een bewuste keuze?
‘Wat is bewust? Ik was er als student al achter dat ik geen kinderen wilde. Er is zo veel te doen op de wereld. Ik wil daar liever tijd en geld aan spenderen dan aan één of twee kinderen van mezelf. Dat is wellicht een rationalisering van een intuïtieve keuze. Als ik een kinderwens had gehad, had ik intussen wel kinderen gehad. Ik hoef niemand te vertellen hoeveel kinderen ze moeten hebben, al vind ik misschien wel dat een overheid grote gezinnen niet moet belonen met meer kindergeld.’
De weerstand om daarop aangesproken te worden, is wellicht nog sterker dan wanneer je mensen wijst op de impact van vlees.
‘Het gekke is dat mensen daar vaak zelf over beginnen als je ze aanspoort om minder vlees te eten: het probleem is overbevolking, zeggen ze, niet dat wij vlees eten. Vaak lijken ze geen verband te zien met de kinderen die ze zelf ter wereld brengen. Maar ik begrijp die weerstand. Ik denk ook niet dat het helpt om tegenover een zwangere vrouw uit te rekenen hoeveel vliegreizen ze had kunnen maken met dezelfde ecologische impact als dat ene kind.’
Is er geen soort wellevendheid die het sowieso moeilijk maakt om mensen aan te spreken op keuzes