Tussen de kranige oudjes op Tjörn
Als de bewoners het rusthuis mee managen
TJÖRN I Op een dik uur ri jden van Göteborg, in de uithoek van het groene eiland Tjörn (15.000 inwoners), staat een trosje aaneengeschakelde bungalows: een rusthuis met amper 33 bewoners. We treffen hen op een zware dag: het is ongewoon warm in Zweden en de meeste ouderen blijven deze namiddag in hun kamers.
‘Zwemmen voor het midzomerfeest (rond 21 juni, r ed.) was in mijn jonge jaren ondenkbaar . En nu bli jkt dat zomaar te kunnen ’, puft de 101jarige Asta Ideving, die op haar bed zit en nog gauw een fleurige blouse heef t aange trokken om ons te woord te staan. Zij komt vandaag nie t meer buiten. Een vijftal trotseert wel de hit te: op het terras, in de schaduw, met koffie en Zweeds kaneelbrood.
Op het eerste gezicht is er niets bijzonders aan dit kleine rusthuis, dat de naam T ubberödshus draagt. Toch is deze plek stilaan een begrip in de ouderenzorg: het Tubbemodel maakt opgang in België en N ederland. In oktober k omen de bazinnen van de T ubberusthuizen (op Tjörn zijn er nu al een aantal dergelijke instellingen) voor de tweede keer dit jaar naar ons land om uit te leggen hoe ze te werk gaan.
Rood wordt groen
Wat ze, samengevat, zullen vertellen: in het Tubbemodel zijn de bewoners medemanagers van het rusthuis. Ze schuiven mee aan bij sollicitaties, stellen de menu’s op, bepalen he t interieur , beslissen welke ac tiviteiten op de agenda komen en sprek en mee over hoe het er in het rusthuis aan toegaat. Het enige waar ze zich nie t mee (hoeven te) bemoeien, is he t vergaren van budge t. ‘Dat zi jn onze zorgen’, zegt Lilian Bohlin, die aan het hoofd staat van de Tubberust huizen op Tjörn. ‘ De be woners hoeven he t geld alleen uit te ge ven. Dat doen ze overigens verantwoord. Om maar één voorbeeld te noemen: de meesten houden van verse makreel, maar dat is een dure vis, dus wordt het menu afgewisseld me t goedk opere maalti jden, zoals pasta.’
‘Vóór het Tubbemodel stonden onze cijfers in het rood. Sindsdien in he t groen’, zegt Sarah J ohansson, manager van he t rusthuis in het nabijgelegen Lilldal. ‘ Er wordt efficiënter omgesprongen me t de
middelen, vooral ook omdat he t werk be ter gespreid wordt over het personeel. Niemand krijgt een specifieke job, iedereen doet alles, in gelijke mate.’
Dat he t T ubbemodel k ostenefficiënt is, is een mee valler, niet het doel op zich. Lilian Bohlin en haar team waren in de eerste plaats op zoek naar een systeem dat zowel de bewoners als het personeel gelukkiger zou mak en. De eerste groep wordt steeds mondiger én ouder , de t weede groep haakt vak er af omdat he t doorgaans zwaar werken is in een rusthuis. De inspiratie werd gezocht in Denemark en, bi j de visie van minister van Ouderenzorg T hyra Frank, die zelf ooit een rusthuis leidde. ‘Z olang je in le ven bent, moet je leven’, is haar motto. Door bewoners te betrekken en de banden met het personeel aan te halen, voelt iedereen zich nut tiger.
Buffet
Niets dan blije, kranige oudjes dan, in he t Z weedse modelrusthuis? T och nie t. Ook hier zi jn ouderen van alle slag . W anneer we ’s avonds aanschuiven bi j het diner, zit ten al enk ele hulpbehoevende be woners klaar aan tafel in hun rolstoel. P ersoneelsleden brengen hen eten en komen naast hen zitten om te helpen en te praten. De meeste be woners zijn al een eind de tachtig voorbij, drie van hen zijn ouder dan honderd. L ang nie t iedereen beslist ‘Tubbegewijs’ mee over het beheer van het rusthuis. Alleen wie wil en wie kan. I n totaal is dat zo ’n 30 procent in de verschillende Tubberusthuizen. M aar ook wie niet meer uit zijn woorden raakt, heeft een stem. ‘Elk personeelslid heeft twee tot vier ouderen om te vertegenwoordigen. Dat wil zeg gen dat hij of zij dient te weten wat “zijn” oudere wil ’, aldus Bohlin.
Uit alles bli jkt dat een be tere zorg in de details zit. ‘Ik bak graag’, glundert Millis Arvidman (88). Ze vertelt dat ze onder meer in de werkgroep ‘activiteiten’ zit en koken mee op de agenda heeft gezet. ‘Aan Millis heb ik een heerlijk recept van groentesoep me t kleine balletjes te danken’, zegt chefkok Ingela Brännehed. ‘En ook een dessert me t merengue, slagroom en fruit. Ik vraag regelmatig recepten aan de be woners om die dan samen klaar te mak en. Dan zet ik een stap achteruit en stel vragen. En leer bi j.’ (lacht)
Elke acht wek en stelt Brännehed samen me t de be woners de menu’s samen. ‘Want als ik ze zomaar ie ts voorschotel, we ten ze misschien niet eens wat het is, en dan zullen ze misschien nie t willen eten’, aldus de k okkin. In alle Zweedse rusthuizen wordt het gewicht van de bewoners nauwgezet opgevolgd, omdat onderge wicht vaak een belangri jk probleem is bij hele oude mensen. De rusthuizen op Tjörn scoren gemiddeld beter dan de rest van he t land.
‘We stallen meestal een buf fet uit, zodat de be woners echt nadenken over wat ze op hun bord leggen en eten’, zegt Brännehed. ‘’s Morgens blijft he t e ten twee uur staan, zoals in een hotel. Wie wil, kan dus uitslapen.’
Praten, praten, praten
Praten, praten, praten, dat is de rode draad van het model. Om de hersenen aan de gang en de persoonlijkheden in stand te houden. ‘Alle werknemers dragen hun eigen kleren’, zegt Bohlin. ‘Een kleinigheid, maar toch een gespreksonderwerp met de be woners. “Ik had ook ooit zo’n blouse”, zegt dan eens iemand, waarop die aan een verhaal begint.’
‘Soms reik en we de be woners ideeën aan, waar ze zelf nie t zo gauw meer opk omen. “Wil er iemand op reis naar he t buitenland?”, hebben we eens geopperd tijdens een gesprek’, vertelt Sarah Johansson. ‘ Onze enige honderdjarige zei vol enthousiasme ja. Helaas vond hij geen reisgezel en alleen durft hij niet.’
Omdat elk rusthuis verschillende persoonli jkheden verzamelt, krijg je met het Tubbemodel ook verschillende rusthuizen. ‘ I n Skärhamn wilden ze graag dieren en hebben ze onder meer kat ten en kippen ’, aldus J ohansson. ‘Maar in Lilldal wilden ze daar niet van weten. Wij hebben meer ingezet op een mooie tuin. ’
De 10 1jarige F ritz wil ons graag spreken. Hij is een van de weinige bewoners die een woordje Engels sprek en. ‘ Ik sprak zelfs heel vlot Engels, maar mijn hersenen zijn intussen in mi jn voeten gezakt en kruipen nu langzaam omhoog. Ze zijn nu aan het pauzeren ter hoog te van mi jn maag ’, lacht hij staand in de deur van zjin woning. Twee bungalows verder zit AnnMarie in de zetel van haar volgestouwde maar k oele woonkamer. Een uur tje eerder zagen we haar nog nippen aan een glaasje rode wi jn bi j he t diner. ‘ Daar hou ik van bij het eten’, had ze toen gezegd. Ook de kleine plezier tjes zijn geen punt.A‘lcoholproblemen hebben we nog niet meegemaakt’, aldus Bohlin, die een aantal andere bewoners op het terras helpt en hen een glaasje Bailey’s inschenkt.
Is dit het eindstation voor de bewoners? ‘We laten hier iedereen zo lang mogelijk blijven’, zegt Bohlin. ‘Ook wie dement is, maar niet wanneer ze een gevaar voor zichzelf of anderen vormen. In dat geval gaan ze naar een gespecialiseerde instelling. Het Tubbemodel is daar nie t mogelijk, maar we werken aan een gelijkaardig plan met input van de familieleden. We willen dat iedereen een stem blijft hebben, zelfs al kan dat nie t rechtstreeks.’
‘Elk personeelslid heeft twee tot vier ouderen om te vertegenwoordigen. Hij of zij dient te weten wat “zijn” oudere wil’
LILIAN BOHLIN
Hoofd Tubberusthuis Tjörn
De bewoners zijn medemanagers van het rusthuis. Ze schuiven mee aan bij sollicitaties, stellen de menu’s op en bepalen het interieur
‘“Wil er iemand op reis naar het buitenland?”, hebben we eens geopperd tijdens een gesprek. Onze enige 100jarige zei dolenthousiast ja’
SARAH JOHANSSON
Manager Tubberusthuis Lilldal