Macron is onherstelbaar gehavend

Met de affaireBenalla krijgt het imago van Macron een deuk. MIA DOORNAERT ziet een patroon: te vaak denken Franse presidenten dat ze boven de wet staan.

‘L’Élysée rend fou.’ Dat zegt Philippe Labro, gevierd schrijver, gewezen grand reporter en mediadirecteur, over de affaireBenalla. Het klinkt kort door de bocht, maar er zit veel waarheid in. Te vaak hebben Franse presidenten zich buiten en boven de wet en de republikeinse orde gewaand.

Daaraan heeft Emmanuel Macron zich bezondigd met zijn omstreden veiligheidsagent Alexandre Benalla. Er zijn eigenlijk vier affairesBenalla, die alle voortvloeien uit filmpjes die omstanders met hun smartphones gemaakt hebben – in deze tijden wordt alles nu eenmaal vroeg of laat publiek via circulerende video’s.

1. Er is de, gefilmde, gewelddadige scène tijdens een 1 meibetoging in Parijs, waarin iemand met een helm op een man slaat die al door de ordediensten overmeesterd is.

2. Die dader is geïdentificeerd als Alexandre Benalla, die niet tot de politie behoort, een schending van de rechtsstaat.

3. Die Benalla, die een privéveiligheidsbedrijf had, blijkt een nauwe medewerker en vertrouweling te zijn van de president, belast met diens veiligheid, maar met een vaag statuut.

4. Het meest bedenkelijke voor Macron is de poging van het Élysée om de affaire in de doofpot te stoppen. In de Verenigde Staten weet men het al sinds de Watergateaffaire, die president Richard Nixon tot aftreden dwong: ‘It’s never the crime, always the coverup.’

Zonnekoning Macron

Onmiddellijk na de feiten trof het Élysée weliswaar een ‘sanctie’ door Benalla twee weken op nonactief te plaatsen. Maar sindsdien floreerde hij weer in de omgeving van de president, met een maandloon van 10.000 euro (toevallig ook het bedrag dat Macrons voorganger François Hollande aan zijn ‘hofkapper’ betaalde) en een appartement in een bijgebouw van het presidentiële paleis. Pas toen het schandaal volop losbarstte, werd Benalla aangehouden en ondervraagd.

De affaire maakt een einde aan het ‘mirakel Macron’, de jonge president die als het ware uit het niets op dook en een modernisering van Frankrijk leek aan te kondigen. Hij nestelt zich integendeel in de traditie van de republikeinse ‘zonnekoning’.

In die traditie was er, om maar een paar voorbeelden te noemen, François Mitterrand die de Rainbow Warrior, een schip van Greenpeace, in een NieuwZeelandse haven liet kelderen, waarbij een dode viel. Die de republiek, en dus de belastingbetaler, liet opdraaien voor de bescherming, het vervoer en logies van twee gezinnen, het officiële en het officieuze (Anne Pingeot en dochter Mazarine), en herhaaldelijk de wet overtrad om het geheim rond Mazarine te vrijwaren. Er was Jacques Chirac, met onder meer de betwisting over zijn ‘vorstelijke’ uitgaven. Het Élysée stijgt de presidenten inderdaad naar het hoofd.

Erfenis van ancien régime

De Revolutie van 1789 heeft Frankrijk wel structureel veranderd, maar de republiek nam een goed deel van de mentaliteit van het ancien régime over. Daartoe behoort een zeer hiërarchische traditie die zowel in staatsstructuren als privébedrijven bestaat. De patron blijft de zon waarrond alles draait. Bijgevolg heb je in het huidige republikeinse Frankrijk een merkwaardige mengeling van neigen tot rellen en rebellie en tegelijk een enorme gezagsgetrouwheid. Fransen respecteren het gezag meer dan de wet.

Dé patroon der patroons is uiteraard de president, die niet voor niets een ‘republikeinse monarch’ wordt genoemd. Zijn kabinetsleden, die nogal eens als hovelingen worden bestempeld, schermen hem te vaak van de realiteit af in plaats van hem tegen te spreken. Een andere erfenis is dat die presidenten, net zoals de koningen, een vertrouweling hadden of hebben wiens loyauteit niet de staat maar hun baas dient, en op wiens discretie ze absoluut kunnen rekenen. Dat was bijvoorbeeld de valet de chambre van Lodewijk XIV, Alexandre Bontemps (dezelfde initialen als Benalla), voor wie ook ministers beefden. Indien nodig offerden die vertrouwelingen zich ook op voor hun baas.

Daar gaat het uiteindelijk om in de affaireBenalla, die de oppositie van zowel rechts als links eindelijk een gedroomde stok gaf om Macron mee te slaan. Benalla eventueel veroordelen zal niet volstaan. De president moet buiten schot blijven. Ongeacht alle hoorzittingen die er nog zullen komen, is de uiteindelijke vraag wie zich zal (moeten) opofferen om de ‘kroon’ te sparen. Zo gooide Mitterrand een van zijn oudste en trouwste vrienden en kompanen, minister van Defensie Charles Hernu, voor de wolven in de affaireRainbow Warrior. Ook nu zal een zoenoffer gevonden worden en zal Emmanuel Macron president blijven. Maar de macronie is onherstelbaar gehavend.

De Amerikanen weten het al sinds de Watergateaffaire: ‘It’s never the crime, always the coverup’