BLIKVANGER ‘LES TRÈS RICHES HEURES’
‘Très riches’: dat is geen understatement. In 1409 gaf Jean, hertog van Berry (13401416) en roemrijke telg van het Franse koningshuis, aan de uit Nijmegen afkomstige gebroeders Herman, Paul en Johan van Limburg de opdracht een getijdenboek voor hem te illustreren. Niet dat hij er zo meteen een nodig had: hij had er al een veertiental in zijn bibliotheek zitten. Maar Les Très Riches Heures du duc de Berry was iets van een andere orde, het is een van de meest luxueuze en rijkverluchte manuscripten uit de middeleeuwen.
Een getijdenboek was een privégebedenboek waarin gebeden waren opgenomen voor de acht liturgische getijden van de dag. Vaak bevatten ze daarnaast ook een kalender met feesten en heiligendagen en een litanie van de heiligen. Het bijzonderste gedeelte van dit getijdenboek is de kalender, met een grote miniatuur voor elke maand van het jaar, waarin je telkens activiteiten afgebeeld ziet die typisch zijn voor het seizoen, bekroond door de zonnewagen en de tekens van de dierenriem. De miniaturen tonen aristocratische bezigheden zoals een valkenjacht (augustus) of een nieuwjaarsbanket (januari), maar je krijgt ook boeren te zien bij de druivenoogst (september) of bij het schapen scheren (juli). In april, de maand van de liefde, zijn we getuige van de verloving van Marie van Berry, de dochter van Jean; een maand later vieren de jonggehuwden in aristocratisch gezelschap de eerste dag van de meimaand. Les Très Riches Heures is een meesterwerk, de doordachte composities zijn rijkelijk voorzien van details, hebben verbluffende kleuren en een voor die tijd vernieuwend gebruik van perspectief.
Helaas kregen de gebroeders van Limburg niet de tijd om hun werk te voltooien: ze stierven alle drie, net als hun broodheer, in 1416. Slechts zes van de twaalf maanden zijn integraal door hen geschilderd, maar de stilistische samenhang van de kalender toont dat ze ook betrokken waren bij het ontwerp van de andere maanden. Er moeten minstens voorbereidende schetsen zijn geweest.
Het getijdenboek ging over in andere handen en in latere jaren kregen andere kunstenaars de opdracht het project voort te zetten. Rond 1446 werkte Barthélemy D’Eyck de kalender af en het getijdenboek werd in 1483 voltooid door de kunstenaar Jean Colombe.
Bij uitgeverij Skira verscheen een beknopt kunstboek met de mooiste miniaturen uit het boek; de kalender kreeg een glansrol. Met een korte toelichting bij de afbeeldingen en een heldere tekst over de ontstaansgeschiedenis, de politieke context en de bewogen geschiedenis van het boek. Prachtige plaatjes kijken voor een zacht prijsje. Wie het echte werk wil zien – of toch een facsimile ervan – moet naar het Musée Condé in Chantilly. Les Très Riches Heures du duc de Berry. Skira, 82 blz., 17 €. Februari: boeren hakken hout of haasten zich in de koude naar huis. Binnen brandt het vuur. Wie goed kijkt, ziet dat de man en vrouw links hun geslachtsdelen tonen.