HET EINDE
‘De dood is voor mij altijd als een familielid geweest omdat ik nog maar twee jaar oud was toen ik mijn vader verloor. Hij was jonger dan ik nu ben en hij had twee kleine kinderen, zoals ik twee dochtertjes heb. Het was een ongeluk. Hij ging skiën, verdwaalde en vroor dood. Toen ik later hoorde dat dat een van de mooiste manieren is om te sterven – het is alsof je in slaap valt en wegzakt in een droom – vond ik dat een troost. En toch bleef ik lange tijd hangen in het verlies. Ik was een problematisch kind. Als tiener hing ik de punk uit in een rockband en moest ik verschillende keren van school veranderen. Mijn jongere broer Vojtch had zelfs harddrugs nodig om de realiteit aan te kunnen.’
‘Mijn debuutbundel, Strychnine and other poems, was een soort kroniek van die duistere jaren. Ik probeerde de wazige jeugdherinneringen van mijn broer en mij te vatten en tegelijk zag ik het boek als een kaart om Vojtch terug te vinden. Dat blijft een thema in mijn werk. In mijn jongste roman, Materiaalmoeheid, is een jonge vluchteling op zoek naar zijn oudere broer. Hun ouders zijn verdwenen, ze zijn waarschijnlijk dood. Ik voel veel medeleven met de vluchtelingen tegenwoordig, waarschijnlijk omdat ik zelf zo’n diepgeworteld besef van verlies heb.’
‘Als je zo jong een dierbare onherroepelijk moet afgeven, moet je je verbeelding gebruiken om de wereld te herstellen of om nieuwe grond onder je voeten te creëren. In die zin zie ik een sterk verband tussen de dood en het schrijven. Het verlies van mijn vader was het eerste plotelement in het verhaal mijn leven en het triggerde mijn creativiteit. Ik begon me af te vragen hoe het voor hem moet zijn geweest om deze wereld te verlaten. Ik vroeg me af hoe hij was, want ik had nauwelijks herinneringen aan hem. Hij was die mysterieuze aanwezigheid in de schaduwen van mijn verleden. Ik ervoer een vreemd soort magnetisme waardoor ik dichter bij hem hoopte te komen, alsof hij me van aan de andere kant riep. Dat is natuurlijk een metafoor, maar ik voelde wel een bizarre stroom van energie. Keer op keer, alsof het een ritueel was, zocht ik naar een kans om mijn vader te redden. Het is wellicht eigen aan kinderen die hun ouders graag zien over alle grenzen heen, zelfs die van de dood.’
‘Ik ben lange tijd bang geweest om zelf vader te worden. De schrik om te falen of ook te verdwijnen verlamde me. Tot ver over de twintig was ik ervan overtuigd dat het patroon van de vroegtijdige dood zich zou herhalen, tot ik is 33. De Tsjech debuteerde in 2005 met gedichten. Hij werd meteen opgemerkt en bekroond. Met de roman ‘Anna in kaart gebracht’ brak hij in 2016 ook in het Nederlands door. besefte dat dat alleen maar waar was in mijn gedachten. Dat was een enorme opluchting. Het voelde alsof iemand me extra tijd gunde.’
‘Doordat ik al die jaren nagedacht heb over onze sterfelijkheid, zozeer dat ik het onderwerp op den duur bijna beu was of er op z’n minst aan gewoon was geraakt, denk ik dat ik op mijn 33ste al beter voorbereid ben op het einde dan veel andere mensen. Ik zie de dood als slechts een van de vele stukken van de levenspuzzel. Het kan me ook niet schelen waar ze me begraven of wat er na mijn dood met mijn lichaam gebeurt – ze mogen het gerust aan de medische wetenschap schenken, want het is dan toch niet meer dan een lege slangenhuid. Daarin ben ik altijd vrij onsentimenteel geweest, zelfs als ik bijvoorbeeld de dode lichamen van mijn grootouders zag.’
‘Ik voel me natuurlijk onzeker als ik me probeer in te beelden wat het sterven precies inhoudt – complete duisternis? Iets nieuws? – maar net dat maakt het tot een mysterieus avontuur. Ik hou wel van het idee dat wat de menselijke beschaving ook produceert het misschien allemaal een grote fout is, niet meer dan een opmaat voor een finaal moment waarin alles mogelijk is.’ ‘Uiteraard hoop ik dat ik oud word, want ik ben geïnteresseerd in het leven van mijn kinderen en in de wereld. Ik zou ook het liefst pijnloos sterven, dus misschien zou het niet eens zo slecht zijn om zoals mijn vader dood te vriezen. Ik ga al jaren elke winter in mijn eentje crosscountryskiën. Ik heb een bitterzoete relatie met dat seizoen omdat het me enerzijds herinnert aan het meest bepalende verlies van mijn leven en anderzijds weer verbindt met mijn vader. Elke keer dat ik op mijn latten door het bevroren landschap schuif, is dat als een helende meditatie.’
‘Ik geloof dat je je diepste angsten beter confronteert dan er onnatuurlijk grote monsters van te maken. Pas op, het begon allemaal onbewust – ik ging gewoon mee met een groep vrienden die dol waren op crosscountryskiën en ik bleek het heel graag en goed te doen. En toch. Als mens heb je de keuze. Freud sprak wel over thanatos, die vreemde kracht die ons naar de dood trekt, maar ik geloof dat je ook bewust kunt kiezen voor het leven. Het is alleszins wat ik doe, ondanks of net dankzij alles wat er is gebeurd.’
Opgetekend door Katrien Steyaert
MAREK ŠINDELKA
‘Ik zie de dood als slechts een van de vele stukken van de levenspuzzel’