Olivia Rutazibwa voorspelt
Het einde van de Witte Wereld
Als kind zei Olivia Rutazibwa trots over zichzelf dat ze wit was vanbinnen. Die witte wereld waarin ze is opgegroeid, maar die bepaalde mensen systematisch uitsluit en anderen bevoordeelt, wil ze nu zien verdwijnen. Het liefst snel, want ‘een probleem wat tijd geven, is niet altijd beter’.
PORTSMOUTH I ‘Vragen zijn niet onschuldig’, zegt Olivia Rutazibwa, op het strand naast de witgeschilderde pier van Southsea, in Portsmouth, waar ze ontwikkelingssamenwerking en Europese en internationale betrekkingen doceert. ‘Als ik met enthousiasme over Rwanda spreek, vragen mensen mij vaak meteen wat ik denk over president Paul Kagame, “want hij is toch een dictator?” Terwijl je nog zo veel andere vragen over Rwanda kunt stellen. Vragen worden vaak gebruikt om andere vragen uit de weg te gaan. Als je over racisme wilt praten, raak je vaak niet voorbij dat soort afleidingsmanoeuvres.’
Rutazibwa is geboren in Anderlecht en opgegroeid bij een pleeggezin in Merksem. Haar biologische ouders waren Franstalig en Rwandees, haar pleegouders Vlaams en blank. Ze leefde in – haar woorden – een ‘witte wereld’. Het viel haar niet eens op dat iedereen blank was. ‘Ik zei trots over mezelf dat ik vanbinnen wit was. Ik bedoelde dat ik normaal was.’ Dat dit problematisch is, heeft ze pas ingezien toen ze aan de universiteit zat. Vandaag, nog eens twintig jaar later, werkt ze aan een boek dat Het einde van de witte
wereld zal heten.
Wat bedoelt u met ‘witte wereld’?
‘De witte wereld is een wereld waar je op school leert dat Columbus Amerika heeft ontdekt en dat het kolonialisme het zuiden toch ook welvaart en ontwikkeling heeft gebracht. Bovenal is het een naam voor een wereld die bepaalde mensen systematisch uitsluit en anderen bevoordeelt.’
Bedoelt u ‘blank’ als u zegt ‘wit’?
omdat de groep die bevoordeeld wordt, niet helemaal samenvalt met wie blank is. Vaak is dat wel zo. De witte wereld bevoordeelt vooral blanke mannen van middelbare leeftijd. Of omgekeerd: kijk naar de armoedecijfers, zowel wereldwijd als in België. Hoe donkerder je huid, hoe groter de kans dat je in armoede leeft.’
U bent zwart en doceert aan een Britse universiteit. Bent u ook door het systeem benadeeld?
‘Hoogopgeleid zijn, of opgegroeid in een blank gezin in België, zoals ik, leidt ook tot privilege. Door mijn kleur ervaar ik dan weer soms vooroordelen of discriminatie. Tegelijk zijn er blanke mensen die op veel vlakken achtergesteld zijn, maar door hun kleur gemakkelijker geaccepteerd worden, bijvoorbeeld wanneer ze een huis willen huren.’
Wiens schuld is dat? Blanke man
‘Dat mensen zich aangevallen voelen als je het woord “racisme” gebruikt, zie ik als iets goeds. Als we het er niet massaal over eens waren dat racisme slecht is, zou dat woord veel minder pijn doen’
nen van middelbare leeftijd?
‘Het gaat mij niet om schuldvragen. Het is ook geen kwestie van goede of slechte mensen, maar van structureel onrecht, dat historisch gegroeid is. Ik wil weten hoe we daarvan af geraken.’
Waarom focust u op kleur, als dat niet de enige oorzaak van uitsluiting is?
‘Onderdrukte groepen laten zich soms tegen elkaar uitspelen. Je moet daar niet in meegaan. Ik focus op kleur omdat ik dat een heel frappante vorm van onderdrukking vind, die het moeilijkst bespreekbaar blijft, niet omdat ik de andere onderdrukte categorieen onbelangrijk zou vinden.’
Is het wel een goede zaak om zo de nadruk te leggen op de kleur van mensen? Ik vond het prima toen emoji’s nog allemaal knalgeel en neutraal waren. Is het wel een vooruitgang dat ze nu in verschil lende huidskleuren bestaan?
‘Een kleurenblinde samenleving is het uiteindelijke doel, maar als we nu al doen alsof we kleurenblind zijn, negeren we een probleem. Het gemak waarmee een blanke kan zeggen dat kleur er niet toe doet, bestaat vandaag niet voor de anderen. Als iedereen zijn eigen emoji moet kiezen, wordt dat bewustzijn verspreid.’
Is de witte wereld een racistische wereld?
‘Ja. Ik weet het, racisme is een explosief woord. Noem iets racisme en mensen voelen zich aangevallen. Je kunt ervoor kiezen de dialoog gaande te houden door zulke woorden te vermijden. Anderzijds denk ik dat we pas vooruitgaan als we ook ongemakkelijke gesprekken voeren. Ik hou niet van confrontatie, maar als we niet willen blijven steken in geruststellende vaagheden, moet er con frontatie zijn. Dat mensen zich aangevallen voelen als je het woord “racisme” gebruikt, zie ik als iets goeds. Als we het er niet massaal over eens waren dat racisme slecht is, zou dat woord veel minder pijn doen. Daardoor is het ook een krachtig wapen in de strijd tegen onrecht.’
Die pijn kan de discussie ook bemoeilijken.
‘Dat klopt, maar op een bepaald moment moet je kunnen zeggen: “Nee, u bent geen racist, maar kunnen we het dan nu over racisme hebben?” Voor je het weet, sta je zo lang stil bij het leed van wie zich aangevallen voelt, dat je niet meer toekomt aan slachtoffers en de kern van het probleem.’
Wat is de kern van het probleem?
‘Een ongelijke machtsverdeling in de maatschappij en alles wat we doen om die in stand te houden. Zoals de macht nu verdeeld is, spelen we een spel met een paar winnaars en veel verliezers. Dat moet veranderen. Het doel is niet een nieuwe groep te privilegiëren, maar komaf te maken met de onrechtvaardige verdeelsleutel. De spelregels van de stoelendans moeten veranderen.’
Is iemand die aan privilege inboet, niet ook een verliezer?
‘Privilege dat wegvalt, kan aanvoelen als onrecht, maar dat maakt je nog geen slachtoffer van een oneerlijk systeem.’
Wat is het verschil tussen iemand die zegt ‘Marokkaanse jongeren zijn disproportioneel verantwoordelijk voor straatcriminaliteit in Antwerpen’ en jij die zegt ‘blanke mannen profiteren disproportioneel van ongelijkheid’?