Een dichter werd vermoord
ZuidAfrika is niet in oorlog en toch blijft het een gewelddadige plek waar angst en onrust regeren. BREYTEN BREYTENBACH en YVES T’SJOEN hebben steeds meer moeite om te geloven in een goede toekomst voor het land.
Hoop vervliegt. De kleuren van de ZuidAfrikaanse regenboognatie worden vaal. Anderhalf jaar geleden schreef Ignaas Devisch (DS 24 december 2016) een indringend stuk over de gruwelijke moord op de schrijfster Winnie Rust. Zij is thuis door twee zwarte tieners om het leven gebracht. Een van hen was geen onbekende. Voor sport en school ontving hij van de familie Rust in Wellington geregeld geld en de nodige steun.
Enkele dagen geleden, op woensdag 25 juli, is in de buurt van Pretoria Tom Gouws (19612018) doodgeschoten, vader van zes kinderen en landelijk een bekend dichter. Enkele jaren geleden ontving hij nog een gerenommeerde poëzieprijs. In ZuidAfrika staat Gouws geboekstaafd als belangrijk literair auteur. Na thuiskomst verschansten zich volgens persberichten zeven jonge mannen in het huis. Nadat Tom Gouws’ echtgenote en ook de enige aanwezige zoon zijn gekneveld, is de schrijver in de borst geschoten. De indringers, van wie drie of vier gewapend waren, stalen een mobiele telefoon en een laptop. De Afrikaanse literaire wereld is ontsteld. Het is de zoveelste moordpartij op blanke Afrikaners.
Angst regeert
Ignaas Devisch sprak eind 2016 ondanks de moord nog hoop uit. Zwarte jongeren zullen opstaan om hun land te leiden. Niet alles wat in ZuidAfrika geschiedt, stemt tot zwartgalligheid. Er is rechtspraak, niet iedere moordenaar verdwijnt in de anonieme massa. Nu ik op nieuwssites elke dag lees over moordpartijen, rooftochten, gijzelnemingen en verkrachtingen op de plaas (veraf gelegen boerderij), ook in dorpjes niet zo ver van de stad, vrees ik de hoop stilaan te moeten opbergen.
Het is bekend dat ZuidAfrika het gewelddadigste land ter wereld is waar geen oorlog woedt. ZuidAfrikaanse vrienden spreken al langer, nu sinds de moord op Tom Gouws met nadruk, over een onomkeerbare situatie. Oorlog tegen witte mensen. Maar ook vele zwarten en bruinmensen zijn slachtoffer, kun je dan zeggen. Het land gaat naar de verdoemenis, zeggen zij. ZuidAfrikanen die ik spreek – wit, bruin, zwart – zijn bang. Ze leven dagelijks in een beklemmende sfeer van angst. Iedereen is op zijn hoede, verschanst zich achter tralies. Indien kapitaalkrachtig genoeg worden alarminstallaties aangebracht. Het aantal privébewakingsdiensten neemt hand over hand toe. Mensen trachten zich zo goed mogelijk te beschermen tegen het gevaar dat achter elke hoek gluurt, zware criminaliteit die het land in een wurggreep heeft. De overheid is onmachtig. Het is niet meer beheersbaar.
Moeizaam blijven hopen
Tom Gouws, auteur van vijf dichtbundels en toneelteksten, is ook in de Lage Landen bekend. Toen Gerrit Komrij in 1999 zijn bloemlezing De Afrikaanse poëzie in 1000 en enige gedichten samenstelde, zijn drie gedichten van Gouws opgenomen. Hij was een graag geziene gast op poëzie en kunstenfestivals. De doctor in de letterkunde schreef over Afrikaanse poëzie beklijvende bijdragen. Op 56jarige
Mensen trachten zich zo goed mogelijk te beschermen tegen het gevaar dat achter elke hoek gluurt
leeftijd heeft een moordbende een bruusk einde gemaakt aan Gouws’ leven. Nochtans woonde hij met zijn gezin in een van die vele beveiligde compounds. Onderzoek moet uitwijzen hoe de moordenaars het pand konden betreden. De Afrikaanse letterkunde is na Winnie Rust in een nog diepere rouw verzonken. In een van de door Komrij gebloemleesde gedichten is sprake van ‘indringers [die] veilig buite’ worden gehouden. Niet dus.
Met Ignaas Devisch hoop ik dat veel kinderen op ZuidAfrikaanse scholen de poëzie van Tom Gouws mogen lezen. Laten we hopen dat zij niet alleen het tragische nieuws te weten komen, maar ook het dichterschap ontdekken. Dan is er nog hoop voor een complex land dat maar niet herstelt van die gruwelijke apartheidsperiode. Al vrees ik dat poëzie de wereld van ZuidAfrika niet zal redden. Eens te meer geldt wat in een roman van de beminnelijke Winnie Rust staat: Dis ’n storie wat vertel moet word. Vandaag zijn er zoveel verhalen die moeten worden verteld dat niemand ze in ZuidAfrika nog kan lezen. Laat staan er geloof aan hechten.