Vooruitzichten: weinig rooskleurig
Stalker ¨¨¨¨è
Van: Andrej Tarkovski
Met: Alexander Kaidanovski
(161 min.) Speelt in Cartoon’s (Antwerpen), Lumière (Brugge), Palace en Vendôme (Brussel), Sphinx (Gent), Zed (Leuven)
In de voetsporen van 2001: a space odyssey is er opnieuw een scifimeesterwerk in gerestaureerde glorie op het grote scherm te bewonderen, dit keer recht uit de SovjetUnie: Stalker van Andrej Tarkovski uit 1979. Vergeleken daarmee is Kubricks tien jaar oudere voorganger luchtige popcornfun.
Voor Tarkovski zelf was het ook een zware bevalling. Na Solaris en Mirror had hij moeite om de apparatsjiks te overtuigen tot een nieuwe film, losjes gebaseerd op een Russische scifipulproman. Toen hij dan toch mocht opnemen, bleek na afloop dat het Sovjetlabo in Moskou de Kodakpellicule zo had mismeesterd dat de beelden onbruikbaar waren. In totaal nam hij de film zelfs drie keer op, na ruzie met zijn chef fotografie en een hartaanval. Mogelijk kostten de slopende opnames Tarkovski het leven: hij stierf al op 54jarige leeftijd aan longkanker. Ook zijn vrouw, zijn eerste chef fotografie en zijn hoofdrolspeler stierven vroegtijdig. Was dat omdat er in Talinn werd opgenomen aan een vergiftigde rivier nabij een afgetakelde chemische Sovjetfabriek? Dat, of het waren de sigaretten van de kettingrokende regisseur.
Visionair
Stalker speelt zich af in een zwaar verontreinigde, mistroostige, beregende toekomst. Daarin gaat hij niet alleen Blade runner vooraf (dat nog wel parallellen vertoont), maar ook de ramp in Tsjernobyl: de setting lijkt wel een nucleair rampgebied. De ‘stalker’ uit de titel is een gids die zijn huilende vrouw en gehandicapte dochter achterlaat om op missie te gaan. Dat eerste deel is gefilmd in sepia, maar verandert in kleur wanneer hij twee mannen – de Schrijver en de Wetenschapper – tot diep in een verboden district leidt. Zij willen naar de Zone, waar al hun wensen bewaarheid zouden worden. Wat is de Zone? Een mislukt nucleair experiment? Een cadeautje van aliens? De excursie van de drie mannen is een afdaling in een beklemmende nachtmerrie, maar ook een filosofische discussie – zij het zonder al te veel woorden.
Is het een zegen of een vloek om je diepste verlangens beantwoord te zien? Vooral als je die misschien zelf niet kent?
HBOserie Westworld is niet de enige film of tvserie die erdoor geinspireerd werd. De recente Netflix film Annihilation is haast een remake. De mysterieuze Black Lodge uit Twin Peaks heeft iets van de Zo ne, terwijl David Lynch net als Tarkovksi een surrealistisch regisseur is die je met een traag tempo in een andere mood brengt. Zij het dat Tar kovski daarin een pak verder gaat, met onafgebroken shots die langer dan vier minuten duren. Tarkovski activeert het droomgebied van de
hersenen met onverklaarde beelden die bijblijven: een kelderruimte vol hopen as; een zwarte hond.
Lang voor Lynch experimenteerde Tarkovski met geluid, zoals dat van een voorbijrijdende trein. Hij vond filmmuziek voorbijgestreefd. Componist Eduard Artemjev mocht geen orkestrale soundtrack schrijven, maar moest bricoleren met geluiden. Met zijn synthesizer EMS Synthi 100 manipuleerde hij opnames van een Perzisch snaarinstrument en een fluit – Oost en West komen in de soundtrack tot een symbiose.
Traag, somber, complex: Stalker is een zware zit, die een inspanning
vergt van het intellect en de aandacht van de kijker, die dat niet meer gewoon is in de cinema. En dan is dit nog Tarkovski’s meest toegankelijke film! Tegelijk gaat er een onvoorstelbaar grote kracht uit van de film, die als bij een nucleaire fallout nog weken op je inwerkt met zijn meesterlijke beelden. Wie Stalker heeft gezien, vergeet hem nooit meer. Ik weet nog altijd niet wat alles betekent. En of het per se bijna drie uur moest duren. Maar na afloop liep ik als een ander mens buiten. De stad voelde onwezenlijk aan. Ik had een bijzondere, diepe ervaring meegemaakt. Dit is de Zone.